Szczepan Twardoch. Fot. PAP/S. Leszczyński
Laureatem Nagrody Kościelskich 2015 został Szczepan Twardoch za opublikowaną w ubiegłym roku powieść "Drach", którą jury uznało za "pełną rozmachu panoramę historii Ślązaków ostatniego stulecia". Wręczenie Nagrody odbędzie się 10 października w Montricher w Szwajcarii.
W uzasadnieniu werdyktu jury Nagrody Kościelskich napisano, że "Drach" jest "pełną rozmachu panoramą historii Ślązaków ostatniego stulecia".
"+Drach+ pokazuje, w jakiej mierze dzieje wielonarodowej społeczności wynikają ze wzajemnego niezrozumienia się poszczególnych nacji, różnorodności kultur i politycznych interesów, a jednocześnie czyni wszystkich swych bohaterów równymi wobec natury i jej często okrutnych praw” - zaznaczono.
Szczepan Twardoch jeszcze przed publikacją "Dracha" zarzekał się, że nie chce pisać powieści o tzw. śląskich sprawach.
"Ja chcę pisać o ludziach i o życiu w ogóle. Życie może się dziać również na Śląsku, w co czasami trudno uwierzyć. To będzie powieść o ludzkich życiach, że tak powiem, dziejąca się na Śląsku. Nie chcę się koncentrować na tzw. problematyce śląskiej, czy nie daj Bóg o tzw. trudnych śląskich losach, bo od tego mi się robi słabo. Śląsk nie będzie bohaterem tej powieści" - deklarował.
"Drach" rozgrywa się na Śląsku, jego bohaterami są Ślązacy i - siłą rzeczy - powieść pokazuje ludzkie losy przez pryzmat "trudnych śląskich losów". Załączona do książki mapka pokazuje, że akcja "Dracha" rozgrywa się w prostokącie, którego boki wyznaczają Gliwice, Rybnik, Zabrze, Rudy i rodzinna miejscowość autora - Pilchowice.
Pisarzowi nie do końca udało się jednak spełnić te obietnice. "Drach" rozgrywa się na Śląsku, jego bohaterami są Ślązacy i - siłą rzeczy - powieść pokazuje ludzkie losy przez pryzmat "trudnych śląskich losów". Załączona do książki mapka pokazuje, że akcja "Dracha" rozgrywa się w prostokącie, którego boki wyznaczają Gliwice, Rybnik, Zabrze, Rudy i rodzinna miejscowość autora - Pilchowice.
Czytelnik śledzi dzieje dwu tamtejszych rodzin na przestrzeni ostatnich 100 lat, jest świadkiem ciężkiej doli górników na początku XX wieku, traumy uczestników I wojny światowej, która w pamięci ślązaków zapisała się bardzo mocno, obserwuje ambiwalentny stosunek autochtonów do tzw. Macierzy podczas ustalania granic w 1921 roku.
II wojna światowa to kolejny okres, kiedy ślązacy są prześladowani: część zostaje wcielona do Wehrmachtu, gdzie traktowana jest, jako mięso armatnie, kilku trafia do niemieckich obozów koncentracyjnych. Po wojnie śląskość nadal nie jest powodem do dumy.
"Drach" to książka trudna w lekturze. Większość dialogów prowadzona jest w słabo zrozumiałym dla przeciętnego czytelnika dialekcie śląskim albo po niemiecku. Decyzją autora wydawca zrezygnował z tłumaczeń, a także z podręcznego słowniczka śląsko-polskiego.
Narracja nie jest chronologiczna - na jednej stronie powieści przenikają się wydarzenia z różnych lat, a nawet wieków, a wszechwiedzącym narratorem jest twór, który sam o sobie mówi: "wszyscy są ze mnie i we mnie", i jest czymś pomiędzy duchem opowieści z "Wybrańca" Thomasa Manna, a świadomością planety. Z perspektywy narratora wszelkie ludzkie radości i tragedie "nie mają żadnego znaczenia", która to fraza jest swoistym refrenem powracającym na kolejnych kartach książki.
Książkę opublikowało Wydawnictwo Literackie.
Nagroda Kościelskich przyznawana jest od 1962 roku przez Fundację im. Kościelskich - jedną z najstarszych polskich instytucji kulturalnych, działającą w Genewie. Celem Fundacji jest wspieranie rozwoju literatury polskiej poprzez przyznawanie nagród młodym twórcom.
Od lat 60. wśród laureatów tego prestiżowego wyróżnienia znaleźli się między innymi: Sławomir Mrożek, Zbigniew Herbert, Tadeusz Konwicki, Gustaw Herling-Grudziński, Jarosław Marek Rymkiewicz, Stanisław Barańczak, Edward Stachura, Ewa Lipska, Adam Zagajewski, Paweł Huelle, Jerzy Pilch, Wisława Szymborska, Marcin Świetlicki, Olga Tokarczuk, Jacek Podsiadło, Adam Wiedemann, Jacek Dehnel i Andrzej Franaszek.
Szczepan Twardoch, we wczesnych książkach "Obłęd rotmistrza von Egern" (2005), "Sternberg" (2007) skłaniał się ku historiozoficznej fantastyce, ale już w "Epifanii wikarego Trzaski" (2007) pisał o problemach bliskiej historii - lustracji Kościoła.
Problem rozliczeń z minioną epoką pojawia sie też w thrillerze politycznym "Przemienienie". W sensacyjno-kryminalnej powieści "Zimne wybrzeża" (2009) Twardoch porusza temat, który będzie się przewijał przez większość jego dzieł - problem skomplikowanych stosunków polsko-niemieckich. Wraca on w "Wiecznym Grunwaldzie" (2010), a także w "Morfinie" z 2012 roku, powieści, która przyniosła autorowi powszechne uznanie.
Uroczyste wręczenie nagrody będzie miało miejsce 10 października w Montricher w Szwajcarii. (PAP)
aszw/ par/
