"Chwasty" - nowa wystawa w Miejscu Projektów Zachęty

"Nad projektem +Chwasty+ pracuję intensywnie od dwóch lat, ale już wcześniej się nad nim zastanawiałam - powiedziała PAP Karolina Grzywnowicz, autorka wystawy. - Podczas moich wypraw w Bieszczady, Beskid Niski i na Pogórze Przemyskie natrafiałam na ślady miejscowości; niegdyś były to duże, liczebne wsie, ale po II wojnie światowej wysiedlono z nich ludność. Pola porastały chwastami, ogrody dziczały, roślinność pokrywała fundamenty zburzonych bądź spalonych gospodarstw. Tam nie ma już domostw, cerkwi, kościołów. Pozostały drzewa i rośliny, niegdyś zasadzone przez żyjących tam ludzi, przez człowieka wprowadzone do ekosystemu" - opisywała autorka.

Jak zaznaczyła Grzywnowicz, właśnie po roślinności rozpoznawała dawne siedliska ludzkie. Najbardziej czytelnym przykładem są według niej drzewa owocowe. Kiedy nagle w środku lasu spotyka się kwitnący wiosną, żonkile i astry to znak, że tam były gospodarstwa. A szczaw alpejski rośnie tam, gdzie trzymano owce. Szczególnie duże skupiska tej rośliny świadczą o tym, że była tam niegdyś owczarnia. Bardzo łatwo też można poznać miejsce po cerkwi, ponieważ występują tam dwa rodzaje drzew - albo w półkolu rosną lipy, albo w półkolu rosną jesiony. Znając zatem rośliny można odtworzyć topografię miejscowości: one wskażą, gdzie były domy, gdzie cerkwie, a gdzie stodoły.

Po raz pierwszy w Bieszczady Grzywnowicz pojechała ze znajomym leśnikiem. "Teraz są te dawne miejscowości zaznaczane na mapach kursywą, ale my często odkrywaliśmy ślady bytności ludzi w nieco innych miejscach - za rzeką, po drugiej stronie góry. W trawie po pas natykaliśmy się na barwinek i okazywało się, że znajdujemy się na dawnym cmentarzu, zwyczajowo bowiem ozdabiano wiejskie cmentarze" - zauważyła w rozmowie z PAP.

Trop roślinny jest bardzo ważny - podkreśliła autorka projektu. "Rośliny bowiem zachowały pamięć o ludziach, rośliny, które są ważne dla regionu, dla kultury" - dodała.

Pierwszą częścią projektu Grzywnowicz była strona internetowa zawierająca informacje o tych roślinach, mapę wysiedlonych miejscowości oraz wskazówki dające możliwość samodzielnego ich odkrywania. Kolejnym elementem jest właśnie instalacja z roślin: kwitnąca łąka składająca się głównie z chwastów polnych, prezentowana w Miejscu Projektów Zachęty. Jest to liczący 20 mkw. fragment łąki, przewiezionej z Bieszczad z wysiedlonej niegdyś miejscowości. Na wystawie jest też mapa tych wysiedlonych i nigdy potem już niezamieszkałych miejsc i rośliny oraz ich zdjęcia z opisami.

"+Chwasty+ Karoliny Grzywnowicz to projekt o roślinach będących zapisem historii społecznej i politycznej. Rośliny te spotkać można w miejscach, w których były kiedyś najbardziej liczebne wsie w całej Polsce. Teraz, po kilkudziesięciu latach od momentu, gdy ludzie opuścili tę przestrzeń, rośliny są ciągle odradzającym się i trwałym znakiem ich obecności" - napisał Zbigniew Libera, kurator wystawy.

Po II woj­nie świa­to­wej w wy­ni­ku ma­so­wych prze­sie­dleń zwią­za­nych z prze­su­nię­ciem gra­nic Pol­ski wielu ludzi zo­sta­ło zmu­szo­nych do zmia­ny miej­sca za­miesz­ka­nia. Około 620 ty­się­cy osób de­por­to­wa­no z te­re­nów Biesz­cza­dów, Be­ski­du Ni­skie­go, Be­ski­du Są­dec­kie­go, Po­gó­rza Prze­my­skie­go i Roz­to­cza w trak­cie dwóch akcji prze­sie­dleń­czych. W pierwszej - zwa­nej re­pa­tria­cją lud­no­ści ukra­iń­skiej do ZSRR (1944-1946) - wy­sie­dlo­no 480 ty­się­cy ludzi, w dru­giej, czyli pod­czas Akcji Wisła (1947-1950) – 140 ty­się­cy. Opusz­czo­ne wsie naj­czę­ściej były pa­lo­ne, po­cząt­ko­wo przez par­ty­zan­tów UPA, póź­niej przez od­dzia­ły Woj­ska Pol­skie­go.
 
Karolina Grzywnowicz to artystka multimedialna, autorka projektów interdyscyplinarnych, absolwentka komparatystyki literackiej na Uniwersytecie Jagiellońskim, stypendystka ministra kultury i dziedzictwa narodowego. Mieszka i pracuje w Krakowie i Londynie.

Wernisaż wystawy odbędzie się w piątek. Ekspozycja będzie czynna do 31 października. (PAP)

abe/ agz/