"Górnictwo w polskich Tatrach"
O tym, że Tatry przez kilka stuleci były znaczącym ośrodkiem górniczym, w którym wydobywano takie kruszce, jak srebro i miedź, potem rudy żelaza i uranu oraz surowce skalne, opowiada otwarta w środę wystawa w podziemnej ekspozycji Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka w kopalni soli.
"Chcemy pokazać, że eksploatacja górnicza Tatr jest o wiele dłuższa niż turystyczna. Tatry dopiero w połowie XIX wieku stają się rozwijającym się ośrodkiem turystyki, natomiast ośrodkiem górniczym były już od początku XVI wieku" – powiedział PAP organizator wystawy "Górnictwo w Tatrach Polskich" kustosz Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka Józef Charkot.
"Zanim taternicy zaczęli zdobywać górskie szczyty, po Tatrach od dawna wędrowali poszukiwacze skarbów, członkowie gwarectw oraz górnicy" – dodał organizator wystawy.
O tradycjach górniczych i hutniczych Tatr przypominają swą nazwą Kuźnice, które w połowie XIX wieku były znaczącym ośrodkiem górniczym i hutniczym. Wyroby hutnicze nabywały tam m.in. kopalnie w Bochni i Wieliczce. Elementy wyprodukowane w Kuźnicach wykorzystane także zostały w połowie XIX w. przy budowie mostu Podgórskiego w Krakowie, łączącego Kraków z Podgórzem. Dwa dni wieziono je na furmankach z kuźnic do Krakowa.
Pozostałością po eksploatacji rud uranu są dwie sztolnie w Dolinie Białego, jedna blisko 300-metrowej długości, druga ponad 300-metrowej, z których w połowie XX wieku nocą wywożono rudę uranową do badań w Związku Radzieckim. Ostatecznie eksploatacja na skalę przemysłową w tatrach nie została podjęta, pozostały sztolnie, które z obawy o promieniowanie nie zostały udostępnione turystom.
Jak prezentuje wystawa, początki zorganizowanej działalności wydobywczej w polskiej części Tatr sięgają przełomu XV i XVI w. i związane są z pozyskiwaniem kruszców - miedzi i srebra. W czasie panowania Aleksandra Jagiellończyka ich eksploatację prowadzono na wschodnich zboczach Ornaku, a w okresie rządów Zygmunta Starego także w Dolinie Chochołowskiej i Kościeliskiej.
Poszukiwania nowych rejonów kruszconośnych podejmowane były do połowy XVII w., m.in. przez żupnika wielicko-bocheńskiego Adama Kazanowskiego. Po ponad stuletniej przerwie wznowiono je tuż po objęciu tronu przez Stanisława Augusta Poniatowskiego. Kontynuowane po pierwszym rozbiorze Polski, również przez austriackich specjalistów wysyłanych z kopalń soli Wieliczki i Bochni, nie przynosiły oczekiwanych rezultatów. Ostatecznie zrezygnowano z nich na przełomie XVIII i XIX w.
Zdecydowanie efektywniejsza okazała się podejmowana od XVIII w. i rozwinięta w następnym stuleciu eksploatacja rud żelaza i manganu oraz związana z tym działalność hutnicza. Liczne sztolnie otwierano m. in. w Dolinach: Kościeliskiej, Chochołowskiej, Lejowej oraz Kopie Magury. Ich przejęcie przez węgierską rodzinę Homolacsów (w 1807 r.) oraz wprowadzona koncentracja wytapiania i przeróbki surowca w Kuźnicach zaowocowała powstaniem jednego z największych przedsiębiorstw w Galicji Zachodniej. Trudności surowcowe i wzrost konkurencji doprowadziły do zamknięcia zakładu w 1880 r.
Po epizodzie uranowym kolejnym etapem działalności górniczej w polskiej części Tatr było pozyskiwanie surowców skalnych. W pierwszej połowie XX w. w kilku kamieniołomach eksploatowano skały osadowe dla lokalnego drogownictwa i budownictwa. Największy znajdował się w sąsiedztwie dzisiejszej średniej skoczni narciarskiej.
Na wystawie w podziemnej ekspozycji Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka historia tatrzańskiego górnictwa prezentowana jest przez współczesne fotografie wyrobisk, hałd górniczych i śladów działalności hutniczej, a także panoramiczne ujęcia rejonów, w których prowadzono działalność przemysłową. Materiał ilustracyjny stanowią również fotokopie archiwalnych planów i zdjęć przedstawiających rejony produkcji, jak i mikroskopowe obrazy eksploatowanych kruszców i minerałów.
Merytoryczną część wystawy uzupełniają rozbudowane komentarze w językach: polskim, angielskim i słowackim.
Wystawa jest rezultatem kilkuletnich prac dokumentacyjnych i badawczych Studenckiego Koła Naukowego Geologów Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. Powstała przy ścisłej współpracy z Tatrzańskim Parkiem Narodowym. W ekspozycji wykorzystano również ustalenia merytoryczne oraz fotografie wykonane podczas penetracji wybranych rejonów działalności górniczej przeprowadzonej przez pracowników Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka. Owocem tej współpracy jest również albumowa publikacja pt. "Tatrzańskie skarby".
Wystawa o tatrzańskim górnictwie prezentowana była w Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, w słowackiej Bańskiej Bystrzycy i zakopiańskich Kuźnicach. W podziemnej ekspozycji Muzeum Żup Krakowskich na poziomie III wielickiej kopalni będzie ją można oglądać do 31 sierpnia 2016 r. (PAP)
hp/ agz/
