1 DYWIZJA PANCERNA. Z PRAWEJ GEN. S. MACZEK. WIDOCZNE CZOŁGI CROMWELL VII. LIPIEC 1944. FOT. N
Zakończenie działań zbrojnych na terenie okupowanej Polski oznaczało początek działalności konspiracyjnej. Już 27 września 1939 roku w Warszawie powstała konspiracyjna Służba Zwycięstwu Polski, stanowiąca zalążek przyszłego Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej. Polacy uczestniczyli w kampanii francuskiej walcząc m.in. na linii Maginota, w Lotaryngii, Szampanii i w rejonie Paryża oraz w bitwie o Anglię, gdzie m.in. wsławił się słynny polski lotniczy Dywizjon 303. Polska Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich brała również udział w obronie twierdzy Tobruk na terenie Libii. Oddziały polskie uczestniczyły w kampanii włoskiej, wsławiając się m.in. zdobyciem klasztoru na Monte Cassino i wyzwalaniem Ankony.
1939
1 września ----------
- Napaść Niemiec na Polskę, dokonana bez wypowiedzenia wojny. Około godz. 4.45 niemiecki pancernik szkolny "Schleswig-Holstein" rozpoczął ostrzeliwanie Westerplatte. Krótko potem Niemcy podjęli atak na polski urząd pocztowy w Wolnym Mieście Gdańsku.
- Początek bitew pod Mławą, w Borach Tucholskich, pod Mokrą, na Górnym Śląsku i w Beskidach.
- Sukcesy wojsk niemieckich w korytarzu pomorskim oraz na styku Armii "Łódź" gen. Juliusza Rómmla i "Kraków" gen. Antoniego Szyllinga.
- Liczne bombardowania lotnicze, przede wszystkim w zachodniej i środkowej części kraju.
2 września ----------
- Wojska niemieckie dokonały przełamania ugrupowania Armii "Kraków" pod Pszczyną - po południu marsz. E. Śmigły-Rydz podjął decyzję o odwrocie na linię Wisły i Dunajca.
- Pod Jordanowem 10. Brygada Kawalerii (Zmotoryzowana) płk. Stanisława Maczka powstrzymała marsz niemieckiego XXII Korpusu Armijnego.
- Nalot bombowy na Westerplatte wywołuje poważne zniszczenia. Dowództwo składnicy przejął kpt. Franciszek Dąbrowski, reorganizując ugrupowanie i opanowując kryzys obrony.
3 września ----------
- Pojedynek artyleryjski w rejonie Helu: kontrtorpedowiec "Wicher" i stawiacz min "Gryf" uszkodziły niemiecki niszczyciel "Leberecht Maas". Po południu Luftwaffe zatopiło oba polskie okręty.
- Siły niemieckie w korytarzu pomorskim dotarły do Wisły rozbijając zachodnie zgrupowanie Armii "Pomorze" gen. Władysława Bortnowskiego.
- W Bydgoszczy niemieccy dywersanci ostrzeliwali wycofujące się jednostki WP. W rezultacie doszło do walk ulicznych z udziałem polskiej i niemieckiej ludności cywilnej. Część pojmanych z bronią w ręku rozstrzelano. Propaganda niemiecka nadała tym wydarzeniom nazwę "Blutsonntag" ("krwawa niedziela"). Po wkroczeniu Wehrmachtu rozpoczęły się szeroko zakrojone represje wobec ludności polskiej.
- Wojska niemieckie zajęły Częstochowę, Radomsko i Katowice oraz zmusiły Armię "Modlin" do odwrotu na linię Wisły.
- Koniec walk na Górnym Śląsku oraz o pozycję umocnioną pod Węgierską Górką bronioną przez oddział kpt. Tadeusza Semika.
- Gen. Walerian Czuma otrzymał zadanie obrony Warszawy.
- Wielka Brytania i Francja wypowiedziały wojnę III Rzeszy. Konflikt z Polską przekształcił się w wojnę światową. Wiadomość o tym wywołała spontaniczną manifestację mieszkańców Warszawy.
4 września ----------
- Zamieszanie podczas planowego odwrotu spod Mławy w szeregach 20. DP.
- Niemcy zajęli Grudziądz.
- Wypad Podlaskiej Brygady Kawalerii gen. Ludwika Kmicica-Skrzyńskiego na terytorium Rzeszy w rejonie Stawisk.
- Nocą 4/5 IX nastąpił początek ewakuacji z Warszawy korpusu dyplomatycznego, rządu i instytucji państwowych oraz złota Banku Polskiego.
- Marsz. Śmigły-Rydz utworzył Armię "Lublin" pod dowództwem gen. Tadeusza Piskora dla obrony środkowego biegu Wisły.
5 września ----------
- Prezydent RP Ignacy Mościcki Mościcki opuścił rejon Warszawy.
- Przełamanie ugrupowań Armii "Łódź" w rejonie Sieradza oraz Armii "Prusy" gen. Stefana Dęba-Biernackiego w rejonie Piotrkowa.
6 września ----------
- Wojska niemieckie zajęły Kraków, Tomaszów Mazowiecki oraz sforsowały Narew pod Różanem.
- Rozbicie północnego zgrupowania Armii "Prusy".
- Naczelny Wódz wydał rozkaz strategicznego odwrotu na tzw. "przedmoście rumuńskie".
- Nocą 6/7 szef propagandy Naczelnego Dowództwa ppłk Roman Umiastowski wezwał przez radio wszystkich mężczyzn zdolnych do noszenia broni, aby udali się na wschód, gdzie będą formowane nowe oddziały. W tym czasie Warszawę opuścił rząd, udając się do Łucka oraz marsz. Śmigły-Rydz. Miejscem postoju Sztabu Naczelnego Wodza został Brześć nad Bugiem.
7 września ----------
- Kapitulacja Westerplatte.
8 września ----------
- Decyzja marsz. Śmigłego-Rydza o oparciu obrony o rzeki Bug-Wisła-San.
- Utworzenie Armii "Warszawa" pod dowództwem gen. Rómmla. Prezydent stolicy Stefan Starzyński mianowany komisarzem cywilnym przy Dowództwie Obrony Warszawy. Próba zdobycia Warszawy z marszu przez wojska niemieckiej 4. Dywizji Pancernej. Szturm odparto na skraju zwartej zabudowy miasta w rejonie skrzyżowania ulic Grójeckiej i Częstochowskiej. Radio i prasa niemiecka doniosły o rzekomym zdobyciu stolicy Polski.
- Początek walk o pozycję umocnioną pod Wizną.
- Wojska niemieckie wkroczyły do Łodzi i Krosna.
- Pod Ciepielowem Niemcy dokonali egzekucji ok. 200 polskich jeńców.
9 września ----------
- Ponowne nieudane natarcie 4. DPanc. na Warszawę. W walkach na Woli i Ochocie Niemcy stracili około połowy wozów bojowych.
- Wojska niemieckie zajęły Poznań; dotarły też do środkowej Wisły i Sanu.
- Armia "Poznań", dowodzona przez gen. Tadeusza Kutrzebę uderzeniem z rejonu Łęczycy na lewe skrzydło niemieckiej 8. Armii rozpoczęła bitwę nad Bzurą (zwaną też bitwą pod Kutnem).
- Podpisanie polsko-francuskiej umowy o formowaniu polskich jednostek wojskowych na terenie Francji.
- Korpus słowacki oraz legion ukraiński przekroczyły granicę RP i podjęły działania wojenne.
10 września -----------
- Padła polska pozycja umocniona pod Wizną; jej dowódca kpt. Władysław Raginis popełnił samobójstwo.
- Początek odwrotu Armii "Modlin" znad dolnego Bugu.
- Marsz. Śmigły-Rydz utworzył Front Południowy z gen. Kazimierzem Sosnkowskim na czele.
- Pierwsza masowa egzekucja Polaków w Bydgoszczy (łącznie rozstrzelano ok. 1.500 osób).
11 września -----------
- Kryzys w obronie niemieckiej 8. Armii w bitwie nad Bzurą.
12 września -----------
- Francusko-brytyjska konferencja polityczno-wojskowa w Abbeville podjęła decyzję o wstrzymaniu alianckich działań zaczepnych na froncie zachodnim. Władze RP nie zostały o tym poinformowane.
- Pierwsze oddziały niemieckie zaatakowały Lwów.
13 września -----------
- Gen. Wiktor Thomm,e dotarł wraz z częścią oddziałów Armii "Łódź" do twierdzy Modlin i objął jej dowództwo.
- Okrążone resztki SGO "Narew" skapitulowały pod Zambrowem.
- Sztab Naczelnego Wodza opuścił Brześć nad Bugiem i przeniósł się do Kowla.
14 września -----------
- Natarcie Armii "Poznań" i "Pomorze" na Łowicz i Skierniewice zakończone przejściem do obrony na linii Bzury.
- Wojska niemieckie zamknęły pierścień okrążenia wokół stolicy, zajęły Przemyśl oraz Gdynię.
- Okręt podwodny "Wilk" opuścił Bałtyk kierując się do Wielkiej Brytanii.
- Do walki w obronie Warszawy wyruszył pierwszy batalion ochotniczy.
15 września -----------
- Wojska niemieckie zajęły Białystok.
- Reorganizacja Armii "Karpaty" połączona z nadaniem jej nazwy "Małopolska" pod dowództwem gen. Fabrycego.
- W Tallinie doszło do bezprawnego internowania okrętu podwodnego "Orzeł".
16 września -----------
- Nieudany szturm niemiecki na twierdzę w Brześciu nad Bugiem; wobec braku amunicji nocą nastąpiła ewakuacja polskiej załogi.
- Sztab Naczelnego Wodza przeniósł się do Kołomyi.
- Natarcie oddziałów Armii "Małopolska" pod Jaworowem zadało ciężkie straty elitarnemu pułkowi SS "Germania".
17 września -----------
- Napaść Związku Sowieckiego na Polskę. O 4.20 oddziały KOP koło Podwołoczysk na Podolu podjęły jako pierwsze walkę jednostkami Armii Czerwonej przekraczającymi granicę RP.
- Marsz. Śmigły-Rydz wydał dyrektywę nakazującą oddziałom polskim wycofanie się do Rumunii i na Węgry oraz unikanie starć z siłami sowieckimi.
- Obrady rządu RP w Kołomyi - wobec możliwości zagrożenia przez Sowietów zapadła decyzja o przekroczeniu granicy Rumunii i udaniu się na uchodźstwo w celu kontynuowania wojny. Przed północą władze Rzeczypospolitej opuściły kraj przez most w Kutach.
- Niemcy zajęli Brześć nad Bugiem i Lublin.
- "Czarna niedziela" w Warszawie: najcięższe dotąd bombardowanie stolicy przyniosło m.in. pożar Zamku Królewskiego.
18 września -----------
- Marsz. Śmigły-Rydz wraz ze sztabem i ewakuowanym Ministerstwem Spraw Wojskowych przekroczył w Kutach granicę Rumunii. Rząd Rumunii podjął decyzję o internowaniu polskich władz państwowych.
- ORP "Orzeł" uciekł z Tallina.
- Armia Czerwona zajęła Lidę i Nowogródek.
- Oddziały Armii "Kraków" i "Lublin" dowodzone przez gen. Piskora rozpoczęły I bitwę pod Tomaszowem Lubelskim.
- Pierwsze oddziały Armii "Poznań" przebiły się przez Puszczę Kampinoską do Warszawy.
- W oficjalnym komunikacie niemiecko-sowieckim podano, że zadaniem obu armii jest "przywrócenie w Polsce porządku i spokoju".
19 września -----------
- Padła Kępa Oksywska; dowódca Lądowej Obrony Wybrzeża płk Stanisław Dąbek popełnił samobójstwo.
- Armia Czerwona zajęła przejściowo Wilno (w październiku miasto wraz z okręgiem zostało przekazane Litwie).
- Triumfalny wjazd Hitlera do Gdańska.
20 września -----------
- Koniec I bitwy pod Tomaszowem Lubelskim - kapitulacja sił Armii "Lublin" i "Kraków".
- Koniec bitwy nad Bzurą - gen. Kutrzeba wraz ze sztabem i resztkami oddziałów przebił się do stolicy, gdzie objął funkcję zastępcy dowódcy Grupy Armii "Warszawa".
- Armia Czerwona szturmowała Grodno, Kowel i Lwów.
21 września -----------
- Resztki obrońców Grodna złożyły broń przed Sowietami.
- Armia Czerwona zajęła Kowel.
22 września -----------
- Oddziały Armii Czerwonej wkroczyły do opuszczonego przez Niemców Białegostoku i Brześcia (w drugim z tych miast odbyła się tzw. defilada zwycięzców).
- Załoga Lwowa pod dowództwem gen. Władysława Langnera, nie chcąc oddać miasta w ręce Niemców, skapitulowała przed oddziałami Armii Czerwonej. Sowieci złamali wkrótce warunki kapitulacji i internowali obrońców.
- Pod Warszawą zginęli: dowódca grupy operacyjnej swego imienia gen. Mikołaj Bołtuć i gen. Werner von Fritsch, były naczelny dowódca niemieckich wojsk lądowych (jedyny generał Wehrmachtu poległy w kampanii polskiej).
- Wojska Frontu Północnego gen. Emila Krukowicza-Przedrzymirskiego atakując niemiecki VIII Korpus Armijny rozpoczęły II bitwę pod Tomaszowem Lubelskim.
- III Rzesza i ZSRR uzgodniły w Moskwie przebieg tzw. linii demarkacyjnej na ziemiach polskich.
23 września -----------
- Po uszkodzeniu niemieckimi pociskami elektrowni rozgłośnia Polskiego Radia w Warszawie przerwała nadawanie stałego programu.
24 września -----------
- Niemiecki ostrzał artyleryjski Warszawy zniszczył liczne urzędy i zabytki; ustała praca elektrowni i filtrów.
25 września -----------
- Przygotowanie do niemieckiego szturmu generalnego na Warszawę - najsilniejsze podczas oblężenia bombardowanie lotnicze i artyleryjskie miasta.
- Na Helu bateria nadbrzeżna im. H. Laskowskiego podjęła zwycięski pojedynek z niemieckimi pancernikami szkolnymi "Schlesien" i "Schelswig-Holstein".
26 września -----------
- Armia Czerwona zajęła Zamość.
- Kapitulacja oddziałów Frontu Północnego zakończyła II bitwę pod Tomaszowem Lubelskim.
- Naczelny Wódz marsz. Śmigły-Rydz wydał ostatni rozkaz dla dowódcy Armii "Warszawa" gen. Rómmla, w którym dziękował dowódcy i wszystkim żołnierzom za bohaterską obronę stolicy, stwierdzając , że Warszawa powinna bronić się tak długo "jak starczy zapasów amunicji i żywności". Przekazany komunikat drogą radiową przez Paryż nie dotarł do adresata.
- Garnizon stolicy odpierał szturm generalny nieprzyjaciela. Wobec zniszczenia infrastruktury niezbędnej do kontynuowania obrony zapadła decyzja o zawarciu rozejmu i przystąpieniu do rokowań kapitulacyjnych.
27 września -----------
- W Warszawie powstała konspiracyjna Służba Zwycięstwu Polski, stanowiąca zalążek przyszłego Związku Walki Zbrojnej/Armii Krajowej, z gen. Michałem Karaszewiczem-Tokarzewskim na czele. Wieczorem dowództwo obrony stolicy podjęło decyzję o poddaniu miasta.
27 - 28 września ----------------
- Pod Szackiem bitwa zgrupowania gen. Wilhelma Orlika-Rckemanna z Armią Czerwoną, zakończona odejściem oddziałów polskich za Bug.
28 września -----------
- O godz. 13.15 podpisany został akt kapitulacji Warszawy.
- W Zakroczymiu Niemcy dokonali egzekucji załogi fortu twierdzy "Modlin".
- Gen. Władysław Sikorski objął dowództwo tworzonej we Francji Armii Polskiej.
- W Moskwie ministrowie spraw zagranicznych Niemiec von Ribbentrop i ZSRR Mołotow podpisali niemiecko-sowiecki układ "o granicy i przyjaźni", ustalający linię rozgraniczenia na obszarze Polski wzdłuż linii: Pisa - Narew - Bug - San (tzw. II pakt Ribbentrop-Mołotow). Układowi towarzyszyły tajne protokoły poświęcone m.in. masowym przesiedleniom ludności.
- Armia Czerwona przejęła od Niemców Przemyśl.
29 września -----------
- Do Warszawy wkroczyły pierwsze oddziały niemieckie.
- Kapitulacja załogi twierdzy Modlin.
30 września -----------
- Ignacy Mościcki zrzekł się urzędu prezydenta RP. Jego następcą, rezydującym na uchodźstwie, został Władysław Raczkiewicz. Nowy szef państwa przyjął dymisję rządu gen. Składkowskiego i powierzył misję utworzenia nowego gabinetu przeciwnikowi obozu sanacyjnego gen. Władysławowi Sikorskiemu.
2 października --------------
- Kapitulacja Rejonu Umocnionego "Hel" - zakończenie walk na Wybrzeżu.
- W rejonie Kocka początek ostatniej bitwy kampanii polskiej, toczonej przez Samodzielną Grupę Operacyjną "Polesie" gen. Franciszka Kleeberga i niemiecki zmotoryzowany XIV Korpus Armijny.
5 października --------------
- Podpisanie kapitulacji SGO "Polesie" wobec wojsk niemieckich.
- W Warszawie Hitler odebrał defiladę oddziałów Wehrmachtu.
6 października --------------
- Pod Wolą Gułowską złożyły broń jednostki SGO "Polesie".
8 października --------------
- ORP "Orzeł", jako ostatnia jednostka polskiej floty, opuścił Bałtyk, rozpoczynając rejs do Wielkiej Brytanii.
9 października --------------
- W gajówce Podgórze koło Łagowa w rejonie Gór Świętokrzyskich mjr Henryk Dobrzański podjął decyzję o pozostaniu wraz ze swoim oddziałem na terytorium kraju do czasu wiosennej ofensywy Sprzymierzonych na Zachodzie. Faktyczny początek istnienia Oddziału Wydzielonego WP mjr. "Hubala".
4 grudnia ---------
- Gen. Kazimierz Sosnkowski podpisał "Instrukcję Nr 1" dotyczącą organizowania w kraju Związku Walki Zbrojnej (ZWZ).
1940
4 stycznia ----------
- Premier gen. W. Sikorski i premier Francji E. Daladier podpisali polsko-francuską umowę wojskową dotyczącą tworzenia Wojska Polskiego we Francji.
15 stycznia -----------
- We Francji rozpoczęto tworzenie Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich. Jej dowódcą został gen. Zygmunt Szyszko-Bohusz.
26 lutego ---------
- W Warszawie powołano Polityczny Komitet Porozumiewawczy przy Związku Walki Zbrojnej.
5 marca -------
- Na wniosek szefa NKWD Ławrientija Berii Biuro Polityczne KC WKP(b) podjęło uchwałę o rozstrzelaniu polskich jeńców wojennych przebywających w sowieckich obozach w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie oraz polskich więźniów przetrzymywanych przez NKWD na obszarze przedwojennych wschodnich województw Rzeczypospolitej. W wyniku tej decyzji zgładzono około 22 tys. obywateli polskich.
kwiecień - czerwiec -------------------
- W walkach o Narvik brała udział Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich pod dowództwem gen. Zygmunta Szyszko-Bohusza. U wybrzeży Norwegii walczyły polskie okręty: "Błyskawica", "Sobieski", "Batory", "Burza", niszczyciel "Grom" (zatonął 4 maja 1940 r.) oraz motorowiec "Chrobry" (zatonął 16 maja 1940 r.).
3 kwietnia ----------
- NKWD rozpoczęło likwidację obozu w Kozielsku.
5 kwietnia ----------
- NKWD rozpoczęło likwidację obozów w Starobielsku i Ostaszkowie
8 kwietnia ----------
- ORP "Orzeł" zatopił niemiecki statek "Rio de Janeiro", przewożący niemiecki desant do Norwegii.
12 kwietnia -----------
- Rozkaz Naczelnego Wodza gen. Władysława Sikorskiego o formowaniu w Syrii Brygady Strzelców Karpackich, pod dowództwem płk. Stanisława Kopańskiego.
30 kwietnia -----------
- Pod Anielinem w walce z Niemcami poległ mjr Henryk Dobrzański "Hubal", dowódca Oddziału Wydzielonego WP.
4 maja ------
- Pod Narvikiem w wyniku ataku lotniczego zatonął niszczyciel ORP "Grom".
12 maja -------
- Ostatnie transporty śmierci oficerów polskich z Kozielska do Katynia i ze Starobielska do Charkowa.
26-31 maja ----------
- Niszczyciel "Błyskawica" uczestniczył w ewakuacji Dunkierki.
28 maja -------
- Brygada Podhalańska, walcząca w składzie alianckich sił ekspedycyjnych, zdobyła Narvik.
maj-czerwiec ------------
- W Wojsku Polskim we Francji znalazło się około 80 tys. żołnierzy. Podczas kampanii francuskiej w 1940 r. walczyły m.in.: 1 Dywizja Grenadierów gen. Bronisława Ducha, 2 Dywizja Strzelców Pieszych gen. Bronisława Prugar-Ketlinga, oddział wydzielony z 10 Brygady Kawalerii Pancernej pod dowództwem gen. Stanisława Maczka, Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich gen. Zygmunta Szyszko-Bohusza, 3 Dywizja Piechoty płk. T. Zieleniewskiego oraz dywizjon myśliwski - tzw. eskadra Montpelier (polscy lotnicy zestrzelili 60 samolotów niemieckich).
- Do Wielkiej Brytanii udało się ewakuować około 28 tys. żołnierzy polskich. 2 DSP przeszła na terytorium Szwajcarii, gdzie została internowana.
8 czerwca ---------
- Zatopiony został ORP "Orzeł" (najprawdopodobniej omyłkowo przez okręty alianckie).
20-21 czerwca -------------
- Ewakuacja polskich władz emigracyjnych do Londynu.
30 czerwca ----------
- Naczelny Wódz gen. Władysław Sikorski mianował gen. Stefana Roweckiego "Grota" komendantem Związku Walki Zbrojnej (ZWZ).
sierpień - październik ----------------------
- Polacy w Bitwie o Anglię: Dywizjony myśliwskie 302 i 303. Dywizjony bombowe 300 i 301. Polscy piloci walczyli również w dywizjonach brytyjskich. W sumie w Bitwie o Anglię 145 polskich myśliwców zestrzeliło 131 niemieckich samolotów. Stanowiło to 7,6 proc. łącznych strat Luftwaffe.
21 października ---------------
- W Szkocji powstał I Korpus Wojska Polskiego.
1941
7 marca -------
- Grupa bojowa kontrwywiadu Okręgu Warszawa-Miasto ZWZ wykonała wyrok śmierci na aktorze Igo Symie, obywatelu polskim współpracującym z wywiadem i policją niemiecką.
26 maja -------
- Polski niszczyciel "Piorun" podjął walkę z niemieckim pancernikiem "Bismarck", przyczyniając się do jego zatopienia.
30 lipca --------
- W Londynie gen. Władysław Sikorski podpisał z ambasadorem ZSRR Iwanem Majskim polsko-sowiecki układ.
Sierpień-grudzień -----------------
- Samodzielna Brygada Karpacka dowodzona przez gen. Stanisława Kopańskiego brała udział w obronie Tobruku.
14 sierpnia -----------
- W Moskwie podpisana została polsko-sowiecka umowa wojskowa, zapowiedziana w tzw. układzie Sikorski - Majski z 30 lipca 1941 r.
4 grudnia ---------
- Gen. Władysław Sikorski i Józef Stalin podpisali w Moskwie polsko-sowiecką deklarację o walce z Niemcami.
11 grudnia ----------
- Rząd polski wypowiedział wojnę Japonii.
1942
14 lutego ---------
- Rozkaz gen. Władysława Sikorskiego o przemianowaniu Związku Walki Zbrojnej na Armię Krajową.
24 marca --------
- Początek pierwszej ewakuacji Armii Polskiej ze Związku Sowieckiego.
5 kwietnia ----------
- Zakończenie ewakuacji części Polskich Sił Zbrojnych ze Związku Sowieckiego. Od 24 marca do 5 kwietnia 1942 r. Związek Sowiecki opuściło udając się do Iranu 43 858 osób, w tym 33 069 wojskowych i 10 789 osób cywilnych.
8 października --------------
- Oddziały dywersji AK przeprowadziły akcję "Wieniec" - zniszczenie torów kolejowych wokół Warszawy.
4 grudnia ---------
- W Warszawie przy Delegaturze Rządu na Kraj powstała Rada Pomocy Żydom "Żegota" - jedyna w okupowanej przez nazistów Europie instytucja państwowa ratująca Żydów od zagłady.
31 grudnia ----------
- Zastrzelony został Bolesław Mołojec - dowódca Gwardii Ludowej i p.o. sekretarza KC PPR.
1943
18 stycznia -----------
- W warszawskim getcie doszło do pierwszego zbrojnego wystąpienia, będącego reakcją na rozpoczęcie przez Niemców kolejnej akcji wysiedleńczej.
5 lutego --------
- Początek akcji likwidacyjnej w getcie białostockim, podczas której Żydzi podjęli próbę samoobrony i wyprowadzili z getta kilkudziesięciu bojowników.
26 marca --------
- Akcja pod Arsenałem. Oddział Grup Szturmowych Chorągwi Warszawskiej Szarych Szeregów przeprowadził w Warszawie koło budynku Arsenału akcję odbicia przewożonego z Al. Szucha na Pawiak Jana Bytnara "Rudego". Razem z nim uwolniono 25 osób.
29 marca --------
- Oddział "Jędrusiów" wspólnie z grupą AK rozbił więzienie niemieckie w Mielcu i uwolnił ponad 100 więźniów.
13 kwietnia -----------
- Radio niemieckie podało informację o odkryciu w Katyniu zbiorowych grobów polskich oficerów.
19 kwietnia -----------
- Początek Powstania w Getcie Warszawskim.
25 kwietnia -----------
- Formalne zerwanie stosunków dyplomatycznych przez Moskwę z rządem RP na uchodźstwie.
7 maja ------
- Oficjalny komunikat o rozpoczęciu formowania w ZSRR 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki.
8 maja ------
- W czasie Powstania w Getcie Warszawskim w otoczonym przez Niemców bunkrze przy ul. Miłej wraz z kilkudziesięcioma bojowcami popełnił samobójstwo komendant ŻOB Mordechaj Anielewicz.
12 maja -------
- W proteście przeciwko obojętności świata wobec tragedii narodu żydowskiego członek Rady Narodowej RP w Londynie Szmul Zygielbojm popełnił samobójstwo.
16 maja -------
- Na znak stłumienia Powstania w Getcie Warszawskim Niemcy wysadzili Wielką Synagogę na Tłomackiem.
30 czerwca ----------
- W Warszawie Gestapo aresztowało Dowódcę AK gen. Stefana Roweckiego "Grota".
4 lipca -------
- W katastrofie lotniczej koło Gibraltaru zginął gen. Władysław Sikorski, Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych i premier Rządu RP na uchodźstwie.
8 lipca -------
- Gen. Kazimierz Sosnkowski został mianowany Naczelnym Wodzem.
11 lipca --------
- Masowa akcja przeciwko ludności polskiej przeprowadzona przez UPA na Wołyniu. Tego dnia zaatakowano jednocześnie 99 polskich miejscowości.
2 sierpnia ----------
- W obozie zagłady w Treblince wybuchł bunt więźniów.
20 sierpnia -----------
- Podczas ataku na strażnicę niemiecką w Sieczychach koło Wyszkowa zginął Tadeusz Zawadzki "Zośka", harcmistrz, ppor. Armii Krajowej, bohater książki Aleksandra Kamińskiego "Kamienie na szaniec".
7 września ----------
- Zamach na zastępcę komendanta Pawiaka Franza Buerkla.
8 października --------------
- Zatonął niszczyciel ORP Orkan. Zginęło co najmniej 177 członków załogi.
12 października ---------------
- 1 Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki poniosła ogromne straty w bitwie pod Lenino.
20 listopada ------------
- Rozkaz Dowódcy AK gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego do komendantów okręgów o akcji "Burza".
1 grudnia ---------
- W Teheranie zakończyła się konferencja Wielkiej Trójki, w której uczestniczyli Winston Churchill, Franklin D. Roosevelt i Józef Stalin. Podczas rozmów ustalono m.in., że wschodnią granicą Polski będzie linia Curzona, natomiast zachodnią linia Odry i Nysy. Polska miała też uzyskać część Prus Wschodnich: Warmię i Mazury.
1944
1 lutego --------
- Specjalny oddział Kedywu Komendy Głównej AK "Pegaz" (późniejszy "Parasol") dokonał w Warszawie udanego zamachu na dowódcę SS i policji dystryktu warszawskiego gen. Franza Kutscherę.
7 marca -------
Umowa scaleniowa NSZ z AK.
18 kwietnia -----------
- Na Wołyniu w walce z Niemcami poległ ppłk. Jan Kiwerski "Oliwa", dowódca 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej.
26 kwietnia -----------
- Żołnierze oddziału "Pegaz" Kedywu Komendy Głównej AK zastrzelili w Warszawie Erwina Groessera - pułkownika niemieckiej policji.
3 maja ------
- W nocy z 3 na 4 maja Odział Specjalny "Osjan" Kedywu Komendy Głównej AK zniszczył na wojskowym lotnisku na warszawskich Bielanach 5 niemieckich samolotów transportowych "Ju 52", a 3 inne ciężko uszkodził.
6 maja ------
- W Warszawie oddział dyspozycyjny "Pegaz" Kedywu Komendy Głównej AK dokonał nieudanego zamachu w Al. Szucha na SS-Sturmbannfuehrera Waltera Stamma, szefa warszawskiego Gestapo i zastępcę komendanta Policji Bezpieczeństwa i SD Dystryktu Warszawskiego. W akcji zginął jej dowódca Kazimierz Kardaś "Orkan" oraz siedmiu jej uczestników.
18 maja -------
- Oddziały II Korpusu Polskiego zdobyły ruiny klasztoru benedyktynów na Monte Cassino. W czasie walk zginęło 923 polskich żołnierzy, 2931 zostało rannych, a 345 uznano za zaginionych.
20 maja -------
- Wywiad AK zdobył egzemplarz rakiety V-2.
26 maja -------
- Rząd RP na żądanie władz brytyjskich oddał bezwarunkowo Brygadę Spadochronową do dyspozycji alianckiego dowództwa.
11-14 czerwca -------------
- Walki partyzantów sowieckich, AL i AK z niemieckimi oddziałami w lasach janowskich i Puszczy Solskiej.
16 czerwca ----------
- W walce z Niemcami pod Jewłaszami nad Niemnem zginął Jan Piwnik "Ponury".
7-13 lipca ----------
- Oddziały AK okręgów wileńskiego i nowogródzkiego wzięły udział w walkach o Wilno.
23-27 lipca -----------
- Oddziały AK, przy wsparciu wojsk sowieckich, opanowały Lwów.
1 sierpnia ----------
- Wybuch Powstania Warszawskiego.
początek sierpnia -----------------
- W obozie koncentracyjnym Sachsenhausen zamordowany został gen. Stefan Rowecki "Grot".
4 sierpnia ----------
- Załogi polskich i brytyjskich samolotów dokonały pierwszych zrzutów nad walczącą Warszawą.
- W Powstaniu Warszawskim poległ Krzysztof Kamil Baczyński.
7 sierpnia ----------
- W Warszawie uruchomiono powstańczą radiostację "Błyskawica".
11 sierpnia -----------
- Powstanie Brygady Świętokrzyskiej NSZ.
15-22 sierpnia --------------
- 1 Dywizja Pancerna gen. Stanisława Maczka stoczyła bitwę pod Falaise.
20 sierpnia -----------
- Rozkaz o utworzeniu 2 Armii WP pod dowództwem gen. Karola Świerczewskiego.
2 września ----------
- Upadło Stare Miasto w Warszawie - powstańcy przedostali się kanałami na Żoliborz i do Śródmieścia.
6 września ----------
- 1 Dywizja Pancerna gen. Stanisława Maczka wkroczyła do Belgii.
15 września -----------
- Oddziały 1 Frontu Białoruskiego i 1 Armii WP zajęły warszawską Pragę.
16-23 września --------------
- Walki 3 Dywizji Piechoty o przyczółki warszawskie na lewym brzegu Wisły.
18 września -----------
- Nad powstańczą Warszawą pojawiło się ponad 100 amerykańskich latających fortec B-17, które dokonały zrzutów.
18-26 września --------------
- Walki Samodzielnej Brygady Spadochronowej gen. Stanisława Sosabowskiego pod Arnhem.
30 września -----------
- Prezydent RP Władysław Raczkiewicz zwolnił gen. Kazimierza Sosnkowskiego z funkcji Naczelnego Wodza, mianując na to stanowisko Komendanta AK gen. Tadeusza Komorowskiego "Bora".
21 grudnia ----------
- Gen. Leopold Okulicki "Niedźwiadek" został mianowany przez prezydenta RP Władysława Raczkiewicza Komendantem Armii Krajowej.
1945
17 stycznia -----------
- Do zniszczonej Warszawy wkroczyli żołnierze 1 Armii Wojska Polskiego.
- Rozwiązanie Szarych Szeregów.
19 stycznia -----------
- Gen. Leopold Okulicki "Niedźwiadek" wydał rozkaz o rozwiązaniu Armii Krajowej.
- Oddziały Armii Czerwonej wkroczyły do Krakowa.
29 stycznia -----------
- Powstała konspiracyjna organizacja "Nie", z gen. Emilem Fieldorfem "Nilem" na czele.
- Początek walk 1 Armii Wojska Polskiego o przełamanie Wału Pomorskiego.
4- 11 lutego ------------
- Konferencja "Wielkiej Trójki" w Jałcie: Winston Churchill, Franklin D. Roosevelt, Józef Stalin.
13 lutego ---------
- Rząd polski w Londynie ogłosił protest wobec decyzji jałtańskich dotyczących Polski - nowy rozbiór.
26 lutego ---------
- Prezydent RP powierzył gen. Władysławowi Andersowi pełnienie obowiązków Naczelnego Wodza.
18 marca --------
- Jednostki 1 Armii WP po 10 dniach walk zdobyły Kołobrzeg.
28 marca --------
- Aresztowanie przez NKWD przywódców Polski Podziemnej.
14 kwietnia -----------
- Początek działań 1 Armii WP w pierwszym etapie walk o Berlin (14-19 IV).
16 kwietnia -----------
- 1 i 2 Armia WP wzięły udział w forsowaniu Odry i Nysy Łużyckiej.
19 kwietnia -----------
- Początek walk 2 Armii WP w bitwie pod Budziszynem.
- Rząd RP w Londynie rozwiązał organizację "Nie" i powołał na jej miejsce Delegaturę Sił Zbrojnych na Kraj w Likwidacji z płk. Janem Rzepeckim na czele.
21 kwietnia -----------
- II Korpus Polski zajął Bolonię.
30 kwietnia -----------
- 1 Dywizja Piechoty 1 Armii WP rozpoczęła udział w szturmie Berlina. (30 IV- 2 V)
2 maja ------
- Dowódca obrony Berlina gen. Helmuth Weidling wydał rozkaz zaprzestania walki.
- SS-Obergrupenfuehrer Karl Wolff podpisał akt kapitulacji wojsk niemieckich we Włoszech.
3 maja ------
- 1 Armia WP po dojściu do Łaby zakończyła swój szlak bojowy.
4 maja ------
- Admirał Hans Georg von Friedeburg podpisał akt kapitulacji wojsk niemieckich w Holandii, Danii, Norwegii i północnych Niemczech.
6 maja ------
- 1 Dywizja Pancerna gen. Stanisława Maczka zajęła Wilhelmshaven.
7 maja ------
- W kwaterze głównej gen. Dwighta D. Eisenhowera w Reims gen. Alfred Gustaw Jodl, w obecności przedstawicieli czterech mocarstw alianckich, podpisał akt bezwarunkowej kapitulacji Niemiec.
- Rozkaz gen. Władysława Andersa określający kompetencje krajowych władz wojskowych.
7-11 maja ---------
- 1 Armia WP uczestniczyła w operacji praskiej.
8 maja ------
- Na żądanie Stalina kapitulacja Niemiec została powtórzona. W Karlhorst, na przedmieściach Berlina, marszałek Georgij Żukow, któremu towarzyszyli brytyjski marszałek lotnictwa Arthur Tedder, amerykański generał Karl Spaatz oraz generał francuski Jean de Lattre de Tassigny, o godz. 22.30 przyjął bezwarunkową kapitulację niemieckich sił zbrojnych od feldmarszałka Wilhelma Keitla. W Moskwie, ze względu na dwugodzinną różnicę czasu był już 9 maja. (PAP)
mjs/ ls/
