125. rocznica urodzin Władysława Tatarkiewicza

3 kwietnia mija 125. rocznica urodzin Tatarkiewicza - wybitnego historyka filozofii i sztuki, profesora Uniwersytetu Warszawskiego. Jego najważniejsze dzieła to m.in. "Historia filozofii", "Historia estetyki" czy traktat "O szczęściu". Zainteresowania naukowca obejmowały zarówno historię starożytną, średniowieczną i nowożytną filozofię i estetykę, a także historię sztuki, zwłaszcza klasycystycznej.

Jak powiedział PAP dr hab. Ryszard Wiśniewski, profesor w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, "Historia filozofii" Tatarkiewicza jest uznawana przez niektórych badaczy za najlepszą historię filozofii, jaką kiedykolwiek napisano. "W dziele tym panuje niezwykły porządek. A porządkowanie było pasją Tatarkiewicza i metodą jego pracy naukowej” - tłumaczy ekspert.

Zdaniem Wiśniewskiego, nie tylko znakomita umiejętność porządkowania zjawisk kulturowych, ale także łatwy do zrozumienia język sprawiły, że Tatarkiewicz stał się najwybitniejszym polskim historykiem filozofii. „On nie szyfrował przekazu filozoficznego, jak to się często teraz robi. To, co skomplikowane próbował przedstawić w prostszej postaci, rozjaśnić, uczynić zrozumiałym, ukazując historyczne źródła pojęć i poglądów” – ocenia.

Według niego, chociaż „Historia filozofii” jest najbardziej znanym dziełem Tatarkiewicza, to najwięcej badacz zrobił dla historii estetyki, jako działu filozofii.

"Kiedy w czasach stalinowskich Tatarkiewicza odsunięto od możliwości prowadzenia wykładów, pocieszał się potem, że mógł wykorzystać ten czas, aby skończyć pracę nad +Historią estetyki+. Nieszczęście potrafił zamienić w sukces" - opowiada Wiśniewski." Dodaje, że ze swoich rozmów z Tatarkiewiczem pamięta, iż sam profesor uważał „Historię estetyki” za swoje największe dzieło.

Jak wyjaśnia Wiśniewski, praca filozoficzna Tatarkiewicza polegała na tym, że rozpoczynał od definicji zjawiska, następnie starał się zbudować teorię - wyjaśnić przyczyny zjawiska i sposób jego funkcjonowania, a dopiero na końcu zaś dokonywał oceny. „Definicja - teoria – ocena – to były etapy pracy nad poszczególnymi zagadnieniami” – podsumowuje naukowiec.

Tatarkiewicz badał m.in. historię pojęć ważnych dla naszej kultury, takich jak dobro, szczęście, piękno czy przeżycie estetyczne. Interesowała go ewolucja tych pojęć, ich zróżnicowanie i zmiana ich znaczenia w ciągu wieków. Historia pojęć, idei filozoficznych, estetycznych, etycznych – to była domena, której poświęcił życie naukowe.

Władysław Tatarkiewicz studiował w Warszawie, Zurychu, Berlinie, Paryżu i Marburgu. Wśród kierunków, na których się uczył było prawo, psychologia, filozofia, antropologia, zoologia oraz historia sztuki. Karierę naukową rozpoczął w 1915 roku, gdy został wykładowcą filozofii na UW. Pracował okresowo również na uniwersytetach w Wilnie i Poznaniu, a po ostatniej wojnie - w Krakowie, wykładając filozofię, estetykę oraz historię sztuki współczesnej. Wykłady gościnne dawał w wielu miejscach świata, a najdłużej w Berkeley (USA).

Pierwsze dwa tomy trzytomowej "Historii filozofii" opublikowano w 1931 roku we Lwowie. Rękopis trzeciego tomu spłonął wraz z domem profesora podczas Powstania Warszawskiego. Księga odtworzona zaraz po wojnie, została opublikowana w 1950 roku. Niemal natychmiast władze zakazały jej sprzedaży, a decyzję anulowano dopiero w 1957 roku.

Zdaniem Ryszarda Wiśniewskiego, chociaż Tatarkiewicz nigdy nie atakował otwarcie marksizmu, to z pewnością nie była to jego filozofia. „Pewien kompromis widać w trzecim tomie historii filozofii. Aby tom ten mógł się ukazać, musiał też w nim się znaleźć obiektywistyczny rozdział o filozofii marksistowskiej” – wyjaśnił ekspert.

Mimo że od śmierci Tatarkiewicza minęło już ponad 30 lat (Tatarkiewicz zmarł 4 kwietnia 1980 r.), jego dzieła nieustannie cieszą się wielkim zainteresowaniem. Na rynku jest dostępne już 22. wydanie „Historii filozofii” polskiego uczonego.

Ludwika Tomala (PAP)

lt/ tot/