Pamięć Katynia wpisana w historię Kuźnicy Grabowskiej

Trzeba zrobić wszystko, aby pamięć o niej była żywa w kolejnych pokoleniach Polek i Polaków. Jest to bowiem pamięć o żołnierzach, którzy nie polegli, lecz zostali skrytobójczo zamordowani strzałem w głowę; pamięć o największej zbrodni popełnionej na jeńcach polskich w czasie drugiej wojny światowej. Zbrodnia katyńska to przestroga, pomordowani zaś to bohaterowie – przykład poświęcenia dla ojczyzny.

Wiosną 1940 roku funkcjonariusze NKWD zamordowali 21.857 polskich jeńców wojennych, głównie oficerów. W lesie katyńskim zamordowano kwiat polskiej inteligencji. Wśród ofiar tej zbrodni byli także nauczyciele szkoły powszechnej w Kuźnicy Grabowskiej: Antoni Górecki i Jan Rakowski.

„Pamięć nie dała się zgładzić”

Przywołajmy słowa Prymasa Tysiąclecia księdza kardynała Stefana Wyszyńskiego „Kiedy pamięć ludzka zawodzi, dalej mówią kamienie". Właśnie ludzkiej pamięci służyło odsłonięcie na ścianie budynku szkoły w Kuźnicy Grabowskiej tablicy upamiętniającej te postaci. Prawda o Katyniu była przez dziesiątki lat przemilczana lub zakłamywana. Dopiero gdy Rzeczpospolita odzyskała pełnię suwerenności w latach 90-tych prawda została w pełni ujawniona, udokumentowana, a rodziny ofiar doczekały się otwarcia polskich cmentarzy wojennych w miejscach kaźni.

Z propozycją ufundowania tablicy wystąpił Senator RP Andrzej Krzak pochodzący z Kuźnicy Grabowskiej, którego ojciec znał osobiście jednego z nauczycieli, Jana Góreckiego. Senator Krzak uczęszczał w dzieciństwie do kuźnickiej szkoły. Uroczystość odsłonięcia tablicy pamiątkowej odbyła się 28 kwietnia 2001 r. i została powiązana z rocznicą 90-lecia istnienia szkoły w Kuźnicy. Senator Andrzej Krzak w trakcie uroczystości przekazał dyrektor Mariannie Powązce uroczystą uchwałę Senatu RP dotyczącą uczczenia zbrodni katyńskiej.

Oto fragment jego okolicznościowego wystąpienia (za Czasem Ostrzeszowskim) „Przez pół wieku prawda o Katyniu była tchórzliwie przemilczana lub ohydnie zniekształcana. Ja prawdę katyńską wyniosłem z domu rodzinnego- od rodziców, z przekazu ojca. (...) Zbrodnia katyńska jest cząstką historii tej szkoły. Dlatego też jest naszym obowiązkiem przekazać wszystkim tym, którzy nie wiedzą, że dwaj nauczyciele tej niewielkiej powszechnej szkoły publicznej w Kuźnicy Grabowskiej: Antoni Rakowski i Jan Górecki byli ofiarami Katynia. Oddali swoje życie za „Ojczyznę i Wolność”. Jako fundator, senator Andrzej Krzak, przy dźwiękach utworu „Cisza” dokonał odsłonięcia tablicy zawierającej następujący tekst: „Pamięć nie dała się zgładzić" Pamięci Antoniego Góreckiego i Jana Rakowskiego nauczycieli Powszechnej Szkoły Publicznej w Kuźnicy Grabowskiej zamordowanych w Katyniu w roku 1940. Tablicę ufundował w 61 rocznicę zbrodni katyńskiej Andrzej Krzak senator R.P. Poświęcenia tablicy dokonał proboszcz parafii Kraszewice ks. Tadeusz Małolepszy, cytując fragment z księgi Mądrości „Dusze sprawiedliwych są w ręku Boga i nie dosięgnie ich męka”.

Następnie przy dźwiękach werbli, kwiaty pod tablicą złożyły delegacje władz gminnych i powiatowych oraz przedstawiciele instytucji uczestniczących w uroczystości. Przed tablicą wartę honorową zaciągnęli harcerze. Pamięć pomordowanych uczczono minutą ciszy. Symbolicznym uczczeniem pamięci bohaterów było złożenie przez delegacje nauczycieli kuźnickiej szkoły wiązanki kwiatów pod tablicą pamiątkową. Był to nauczycielski hołd w sztafecie pokoleń dla tych, którzy oddali swe życie w służbie ojczyźnie. Uroczystość odsłonięcia tablicy obsługiwały następujące media: TV Poznań, Czas Ostrzeszowski oraz Ilustrowany Tygodnik Powiatowy.

Po uroczystości senator Andrzej Krzak podzielił się swoimi refleksjami z redakcją Czasu Ostrzeszowskiego: „Uczestniczę w tych uroczystościach nie tylko jako jej były uczeń i senator RP, ale może przede wszystkim dlatego, że mój ojciec znał się osobiście z jednym z nauczycieli zamordowanych w Katyniu, którym poświęcona jest tablica z p. Góreckim. Jako żołnierze tuż po 17 września 1939 r. spotkali się na wschodnich rubieżach II Rzeczypospolitej, już zagarniętych przez agresora i zastanawiali się czy wracać. Ojciec wyskoczył z jadącego pociągu, a porucznik Górecki, który przed wojną był lewicowcem, nie podjął tak zdecydowanej decyzji. Później okazało się, że zginął w Katyniu. Już na samym początku znaleźliśmy jego nazwisko na liście ofiar Katynia wydrukowanej w Londynie. W ubiegłym roku byłem na uroczystościach otwarcia i poświęcenia polskiego cmentarza wojennego w lasku katyńskim. Odszukałem wtedy tablice upamiętniającą śmierć porucznika Góreckiego - nauczyciela tej szkoły. Zrobiłem też zdjęcia, które przekaże szkolnej izbie pamięci. Trzeba zdać sobie sprawę, że w takiej miejscowości, jaką jest Kuźnica Grabowska, aż dwóch nauczycieli zostało zamordowanych w Katyniu. Oddali życie za Ojczyznę, za wolność i to trzeba przypominać kolejnym pokoleniom, by nigdy nie powtórzyły się zbrodnie reżimu faszystowskiego, komunistycznego. Chętnie podjąłem inicjatywę tutejszej szkoły i ufundowałem tablicę upamiętniającą bohaterskich nauczycieli- p. Góreckiego i p. Rakowskiego. Mój śp. Ojciec, który zmarł 1 kwietnia niestety nie doczekał tej chwili, ale mama, która ma 87 lat uczestniczyła razem ze mną w dzisiejszej uroczystości.”

Szkoła Podstawowa im. Kardynała Karola Wojtyły w Kuźnicy Grabowskiej od wielu lat gromadzi i archiwizuje pamiątki związane z tymi wydarzeniami. Posiada m.in. materiały przekazane przez Centralne Archiwum Wojskowe w Warszawie oraz rodzinę Jana Rakowskiego. W ostatnim czasie szkoła weszła w posiadanie nowych materiałów udostępnionych przez p. Antoniego Galińskiego z łódzkiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej.

Biogram Antoniego Góreckiego

Antoni Górecki urodził się 1 maja 1909 r. w Ciążeniu, powiat koniński, woj. łódzkie jako syn Mateusza i Marianny z Krzyżaniaków. Do 13 roku życia pobierał naukę przy rodzicach w Ciążeniu. W 1924 r. został przyjęty do Państwowego Seminarium Nauczycielskiego w Rogoźnie. Po ukończeniu pierwszego kursu przeniósł się do Państwowego Seminarium Nauczycielskiego w Wągrowcu (1926/1927), a potem do Państwowego Seminarium Nauczycielskiego w Słupcy (1927/1928 i 1928/1929), gdzie ukończył piąty kurs i zdał egzamin dojrzałości. Od 11 sierpnia 1930 do 27 czerwca 1931 odbywał służbę wojskową. Od 28 czerwca do 16 września 1931 przebywał w Szkole Podchorążych Rezerwy w Nisku, po ukończeniu której mianowany został na stopień plutonowego podchorążego rezerwy.

Pierwszą pracę jako nauczyciel podjął w 1 klasowej szkole w Niedzielsku, gm. Wydrzyn (1929/1930). Od 1 września 1931 do 1 września 1938 uczył w 2-klasowej szkole w Kuźnicy Grabowskiej; a od 8 września 1934r. pełnił obowiązki kierownika tej szkoły. 1 stycznia 1933 został mianowany na stopień podporucznika rezerwy. 28 maja 1934 zdał praktyczny egzamin nauczycielski PSzP przed Państwową Komisją Egzaminacyjną dla nauczycieli PSzP w Kaliszu (Okręg Szkolny Warszawski). W okresie wakacji: od 16 lipca do 11 sierpnia 1934 odbywał ćwiczenia rezerwy w 27 p.p. Brat Antoniego, Kazimierz Górecki również był nauczycielem; w Kraszewicach ( dane z 28.02.1934 r.). Antoni Górecki znał język niemiecki w mowie i piśmie. Od 1936 r. był prezesem Koła Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej w Czajkowie (koło nie przejawiało jednak działalności). 10 maja 1938 r. otrzymał brązowy medal „Za Długoletnią Służbę”. Od września 1938 przeniósł się szkoły I stopnia w Chotowie, gm. Mokrsko, gdzie pełnił również obowiązki kierownika szkoły. W 1939 r. został zmobilizowany w stopniu porucznika piechoty rezerwy i wyjechał do Częstochowy, gdzie prawdopodobnie stawił się w 27. pp. W nieznanych okolicznościach dostał się do niewoli sowieckiej. Przetrzymywany był w Kozielsku, a następnie wywieziony do Katynia, gdzie został zamordowany przez NKWD w kwietniu lub maju 1940. Lista wywozowa 052/ 1 z 27 IV 1940 r., poz. 61, nr akt 4293. Mieszkał w Kraszewicach. Na podstawie wspomnień ustalono także, że był kawalerem i nadzorował także swoich uczniów, gdy wracali do domu w stronę Kraszewic.

Biogram Jana Rakowskiego

Jan Rakowski urodził się 27 maja 1910 r. w Besku Starym, (pow. Łęczyca) jako syn Franciszka i Antoniny z Jóźwiaków. Był absolwentem Seminarium Nauczycielskiego Męskiego im. G. Piramowicza w Łęczycy. Dyplom nauczania w publicznych szkołach powszechnych uzyskał 8 czerwca 1932 r. W dniu 7 kwietnia1936 zdał z wynikiem ogólnym dostatecznym egzamin praktyczny przed Państwową Komisją Egzaminacyjną dla nauczycieli PSzP w Kaliszu. W latach 1932 – 1933 przebywał na 10. Dywizyjnym Kursie Podchorążych Rezerwy Piechoty przy 28 pułku strzelców konnych w Łodzi. 20 września 1933 r. przeniesiony został do rezerwy w stopniu plutonowego podchorążego rezerwy.

W 1933 rozpoczął pracę jako nauczyciel w nw. Publicznych Szkołach Powszechnych podległych Kuratorium Okręgu Szkolnego Warszawskiego: od 17 października 1933 do 3 grudnia 1933 w 4-klasowej PSzP II stopnia w Komornikach (gm. Skomlin), a od 4 grudnia 1933 do 15 czerwca 1934 w 3-klasowej PSzP II stopnia w Ganie, (gm. Praszka). Od 16 września 1934 do 31 września 1939 uczył w 2-klasowej PSzP I stopnia w Kuźnicy Grabowskiej. 6 stycznia1934 r. zawarł ślub z Heleną Różańską (po ślubie przy mężu). Z tego związku urodziła się córka Wiesława Marianna (15.01.1936 ) i syn Jan (2.08. 1939). Od 17 września 1935 do 27 lipca 1935 odbył ćwiczenia wojskowe jako dowódca plutonu strzeleckiego. 1 stycznia 1936 r. awansowany na stopień podporucznika rezerwy. W okresie 26 lipca – 20 sierpnia 1937 r. przeszedł także ćwiczenia wojskowe w 60 pp w Ostrowie Wlkp. W dniu 18 marca 1938 r. złożył w obecności nauczycieli PSzP w Kuźnicy Grabowskiej Kazimierza Góreckiego i Leona Nalepy przysięgę służby. Decyzją Inspektoratu Szkolnego w Wieluniu z dnia 30 sierpnia 1938 r. otrzymał nominacją na Kierownika Szkoły w Kuźnicy Grabowskiej (kierownik + 2 nauczycieli).

Decyzją Kurii Diecezjalnej w Częstochowie z 27 stycznia 1939 r. został uprawniony do nauczania religii rzymskokatolickiej w SzP w Kuźnicy Grabowskiej. Z deklaracji złożonej w Inspektoracie Szkolnym w Wieluniu (5 grudnia 1938 r.) wynika, że miał zamiłowanie do matematyki, historii, polskiego. Znał język niemiecki. Dekretem Kuratorium Oświaty i Wychowania w Wieluniu z 13 lipca 1939 r. został przeniesiony na własną prośbę – do PSzP II stopnia w Chorkach, gm. Grabów (pow.łęczycki). W 1939 r. został zmobilizowany i wyjechał do Częstochowy, gdzie prawdopodobnie stawił się w 27. pp. W nieznanych okolicznościach dostał się do niewoli sowieckiej, był w Kozielsku i Katyniu, gdzie został zamordowany przez NKWD rozkazem z dnia 16 kwietnia 1940. Lista wywozowa 035/ 2 poz. 42, nr akt 4786. Został zamordowany nocą z dnia 16 na 17 kwietnia 1940 strzałem w tył głowy na krawędzi otwartego grobu w lesie katyńskim wraz ze 100-tu osobową grupa oficerów. 20 grudnia 1989 roku Prezydent PRL nadał mu pośmiertnie medal „za udział w wojnie obronnej 1939” (legitymacja nr 70-89-96 MW) a Ministerstwo Spraw wojskowych RP na Uchodźctwie z siedziba w Londynie Krzyż Kampanii Wrześniowej 1939 roku (legitymacja nr 8029). W listopadzie 2007 roku pośmiertnie awansowany na stopień porucznika (poz 6895 Listy osób zamordowanych w Katyniu, Charkowie, Twerze i Miednoje mianowanych pośmiertnie na kolejne stopnie )

Biogram Kazimierza Lewińskiego

Na terenie przedwojennej Gminy Kuźnica Grabowska pracował jeszcze jeden z zamordowanych w Katyniu nauczycieli – Kazimierz Lewiński. Urodził się 21 lutego 1911 w Sokolnikach (pow. wieluński) jako syn Konstantego i Julianny z Menclów. Ukończył 3-klasową Szkołę Powszechną w Sokolnikach. Później naukę pobierał w Państwowych Seminariach Nauczycielskich w Ostrzeszowie (2 kursy) i Rawiczu, gdzie w 1934 roku uzyskał świadectwo dojrzałości. Od 19 września 1934 r. do 18 września 1935 r. odbywał czynną służbę wojskową w 29 pułku Strzelców Kaniowskich w Kaliszu. W 1935 r. ukończył Dywizyjny Kurs Podchorążych Rezerwy w Szczypiornie – Kaliszu. Pierwszą pracę (od 3 września 1935 do 30 czerwca 1936) podjął jako nauczyciel w PSzP III stopnia w rodzinnych Sokolnikach (gmina Sokolniki). W następnym roku szkolnym (od 1 września 1936 do 30 czerwca 1937) uczył w PSzP I stopnia w Julianpolu (gm. Rudniki). Później zostaje przeniesiony do gminy Kuźnica Grabowska, gdzie od 1 września 1937 do 31 sierpnia 1938 pracował w PSzP II stopnia w Mielcuchach, a od 1 września 1938 w PSzP I stopnia w Michałowie. Od 1 stycznia 1938 r. został mianowany na stopień podporucznika rezerwy. Był kawalerem i mieszkał w Mielcuchach. Przydzielony we wrześniu 1939 do 29 pp, trafił do niewoli i został zamordowany w Katyniu.

„Dęby pamięci”

Dąb Pamięci to nazwa symbolu "żywego pomnika" według przyjętej zasady, że każdy posadzony Dąb Pamięci upamiętnia jedno nazwisko, konkretną osobę, która została zamordowana na rozkaz Stalina w Katyniu przez NKWD. W dniu 13 kwietnia 2010 roku odpowiadając na zaproszenie organizatorów, delegacja szkoły w osobach dyrektor p. Marianny Powązki i nauczyciela p. Artura Chowańskiego uczestniczyła w uroczystości odsłonięcia tablicy pamiątkowej poświęconej por. Janowi Rakowskiemu, n-lowi Szkoły Powszechnej w Kuźnicy Grabowskiej przed II wojną światową.

Uroczystość z udziałem Rodziny zamordowanego nauczyciela miała miejsce w Grabowie (powiat łęczycki). Rozpoczęto ją mszą świętą, następnie program artystyczny przedstawiła młodzież miejscowego gimnazjum. Zwieńczeniem obchodów 70. rocznicy Zbrodni Katyńskiej w Grabowie, woj. łódzkim było posadzenie " Dębu Pamięci, odsłonięcie tablicy i otwarcie wystawy okolicznościowej poświęconej por. Janowi Rakowskiemu. Dąb został posadzony w południowej części placu przykościelnego w Grabowie. Obok drzewka ustawiona została tabliczka z logo programu "Katyń... ocalić od zapomnienia" oraz napisem "Dąb Pamięci" posadzony dla uhonorowania porucznika i nauczyciela Jana Rakowskiego, ur. 27.05.1910 w Besku Starym zamordowanego strzałem w tył głowy przez NKWD w Katyniu w roku 1940.

Program : "Katyń...ocalić od zapomnienia"

Cześć Jego Pamięci !!! Również drugiemu z zamordowanych nauczycieli Antoniemu Góreckiemu poświęcono „Dąb Pamięci”. 26 września 2013 r. Stowarzyszenie Razem dla Kultury i Starostwo Powiatowe w Słupcy zorganizowało uroczystość pod nazwą „Dęby Pamięci”, ku czci zamordowanych podczas Zbrodni Katyńskiej trzech mieszkańców Ciążenia. W trakcie uroczystości m.in. odczytano biogramy lokalnych bohaterów. Do Ciążenia w gminie Lądek na specjalne zaproszenie przyjechała Orkiestra Reprezentacyjna Straży Granicznej z Nowego Sącza, a także Kompania Honorowa Wojska Polskiego z Powidza i Szwadron Jazdy Polskiej.

Po przemówieniach reprezentant Wojska Polskiego przeprowadził Apel Pamięci, a Kompania Honorowa oddała uroczystą Salwę Honorową dla śp. żołnierzy związanych z Ciążeniem. Śladami Ojca – wizyty p. Rakowskich w Kuźnicy Grabowskiej 28 sierpnia 2009r. nauczyciele Szkoły Podstawowej w Kuźnicy Grabowskiej gościli w murach placówki pana Jana Rakowskiego z małżonką. Przybyły po raz pierwszy do Kuźnicy Grabowskiej gość jest synem noszącego to samo imię Jana Rakowskiego, nauczyciela i kierownika kuźnickiej szkoły zamordowanego w Katyniu. Państwo Rakowscy (emerytowani nauczyciele) zapalili znicz pod tablicą upamiętniającą nauczycieli kuźnickiej szkoły poległych w Katyniu oraz przekazali na ręce autora niniejszego szkicu teczkę z materiałami archiwalnymi związanymi z Ojcem. W czasie spotkania pan Jan podzielił się swoimi wspomnieniami. Ojciec widział go tylko raz, tuż po urodzeniu (2 sierpnia 1939), gdy uzyskał przepustkę z ćwiczeń wojskowych, by zobaczyć się z żoną Heleną, 3-letnią córką i narodzonym synem. Od 1 września miał objąć funkcję kierownika Szkoły Powszechnej w Chorkach (powiat łęczycki, województwo łódzkie). Jednak mobilizacja ( do 27. Pułku Piechoty w Częstochowie) nie pozwoliła mu na objęcie tej posady. Według zeznań świadków dostał się do niewoli rosyjskiej 19 września 1939 roku w Równym. Następnie przebywał w obozie jenieckim w Kozielsku ( numer obozowy 4786). Rozkazem z dnia 16 kwietnia 1940 roku (lista wywozowa NKWD LW035/2 poz. 42) został zamordowany nocą z dnia 16 na 17 kwietnia 1940 roku strzałem w tył głowy na krawędzi otwartego grobu w lesie katyńskim wraz ze 100-osobową grupą oficerów. Jan Rakowski (syn) opowiadał także o swojej wojennej tułaczce przy boku matki Heleny i siostry Wiesławy (ur.1936) oraz wielu szczęśliwych przypadkach, które pozwoliły im przeżyć wojnę. Mówił także o trudnym czasie powojennym naznaczonym oczekiwaniem na powrót Ojca i poszukiwaniem prawdy o zbrodni katyńskiej. Państwo Rakowscy odwiedzili grób Ojca w 1989 wraz z pielgrzymką Stowarzyszenia Rodzin Katyńskich w Koninie. Wówczas istniała tam tylko zbiorowa tablica informującą, że mordu dokonali Niemcy. Jan Rakowski z małżonką odwiedzili Kuźnicę Grabowską jeszcze dwukrotnie. 20 września 2009 r. uczestniczyli w uroczystości odsłonięcia pomnika poświęconego żołnierzom walczącym pod Monte Cassino (na zdjęciu poniżej) . W roku następnym 18 maja 2010 Państwo Rakowscy odpowiedzieli na zaproszenie dyrekcji szkoły przybywając na uroczystość 100-lecia szkoły i nadania imienia Kardynała Karola Wojtyły.

Prawda i Pamięć – apele i wieczornice katyńskie

Apele katyńskie organizowane są w Szkole Podstawowej w Kuźnicy Grabowskiej corocznie od 2000 roku. Przybierały one różne formy (apelu, akademii, pogadanek na lekcjach historii itd.) i posiadały różną oprawę. Najciekawsze obchodzono z okazji w 70. i 75. rocznicy. Podstawowym ich założeniem było to, by uczniowie w różnych formach przypominali o tragicznych wydarzeniach z 1940 roku. Publikacja w Ostrzeszowskiej Kronice Regionalnej Popularyzacji tematu służyły również artykuły zamieszczane w lokalnej gazecie Czasie Ostrzeszowskim, na stronie internetowej szkoły oraz publikacja w Ostrzeszowskiej Kronice Regionalnej.

W 2005 roku nakładem Oficyny Wydawniczej Kulawiak ukazał się kolejny, podwójny rocznik Ostrzeszowskiej Kroniki Regionalnej, obejmujący lata 2003–2004. Zamieszczony w nim został artykuł „Pamięć nie dała się zgładzić" - w hołdzie nauczycielom ziemi ostrzeszowskiej poległym w Katyniu. Zawiera on zarówno biogramy Jana Rakowskiego i Antoniego Góreckiego, ale również opis upamiętnienia ich postaci w roku 2001.

Kuźnica Grabowska 2015