Prezydent podpisał nowelizację ustawy dot. ochrony zabytków oraz ustawy o muzeach

Zgodnie z podpisaną przez prezydenta ustawą zabytek ruchomy o szczególnej wartości dziedzictwa kulturowego mógłby zostać wpisany na Listę Skarbów Dziedzictwa na podstawie decyzji wydanej przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, z urzędu albo na wniosek właściciela zabytku ruchomego.

W komunikacie Kancelarii Prezydenta zaznaczono, że prezydent podpisał ustawę w związku z ogłoszeniem we wtorek m.in. wyroku Trybunału Konstytucyjnego dotyczącego tej właśnie ustawy. Jak czytamy w komunikacie, zgodnie z konstytucją, prezydent nie może bowiem odmówić podpisania ustawy, którą Trybunał uznał za zgodną z ustawą zasadnicza.

Wniosek o zbadanie zgodności z konstytucją nowelizacji ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz ustawy o muzeach skierował do Trybunału Konstytucyjnego w lipcu 2015 r. ówczesny prezydent Bronisław Komorowski.

Jak podkreślała wtedy w komunikacie Kancelaria Prezydenta, w trakcie prac parlamentarnych nad projektem, jak również po uchwaleniu ustawy zgłaszane były zastrzeżenia co do zgodności z konstytucją poszczególnych jej postanowień.

Wątpliwości budziło m.in. wpisywanie zabytku ruchomego na Listę Skarbów Dziedzictwa bez zgody lub nawet przy wyraźnym sprzeciwie właściciela, a także możliwość przejęcia na własność Skarbu Państwa zabytku figurującego na Liście, jeżeli nie jest możliwe usunięcie zagrożenia polegającego na możliwości jego zniszczenia, uszkodzenia, kradzieży, zaginięcia lub nielegalnego wywiezienia za granicę.

Problem konstytucyjny sprowadzał się do odpowiedzi na pytanie: czy wpisanie zabytku ruchomego na Listę Skarbów Dziedzictwa stanowi nieproporcjonalne ograniczenie prawa własności i czy przewidziane w zakwestionowanym przepisie wywłaszczenie z zabytku ruchomego jest zgodne z konstytucyjnymi wymogami.

Trybunał Konstytucyjny w wyroku wydanym w maju orzekł, że ograniczenia własności zabytków są dopuszczalne w celu ochrony wolności innych osób, wymienionej w art. 73 konstytucji, tj. wolności do korzystania z dóbr kultury w środę.

Ochrona zabytków o szczególnym znaczeniu narodowym uzasadniona jest, zdaniem TK, przede wszystkim preambułą konstytucji, która daje wyraz założeniu ustrojodawcy o istnieniu między członkami wspólnoty, jaką jest naród, międzypokoleniowej więzi. Jednym ze środków utrzymania więzi międzypokoleniowej jest zaś przekazywanie „tego, co cenne z ponadtysiącletniego dorobku”. TK stwierdził, że zakwestionowany przepis jest niezbędny do ochrony porządku publicznego, którego elementem jest ochrona dóbr kultury, a w szczególności zabytków.

Odnosząc się do zarzutu niekonstytucyjności wywłaszczenia z zabytku ruchomego, Trybunał Konstytucyjny uznał, że zakwestionowany przepis jest zgodny z konstytucją. Przemawiał za tym argument, że wywłaszczenie uregulowane w zakwestionowanym przepisie jest uzasadnione ochroną porządku publicznego, którego elementem jest ochrona dóbr kultury, a w szczególności zabytków.

"Ustawodawca uregulował je jako ultima ratio, gdyż w pierwszej kolejności na państwie ciążą pozytywne obowiązki w zakresie nabywania na ogólnych zasadach i ochrony zabytków ruchomych w celu zapewnienia równego dostępu do nich oraz ochrony tożsamości narodu. Wywłaszczenie może natomiast nastąpić dopiero po rozważeniu zastosowania innych środków ochrony przewidzianych w ustawie. Ustawodawca zagwarantował też odszkodowanie, które odpowiada konstytucyjnemu wymogowi słuszności" - głosi orzeczenie TK.

Zdania odrębne, które do wyroku zgłosili sędziowie Zbigniew Jędrzejewski, Julia Przyłębska i Piotr Pszczółkowski, dotyczyły kwestii procedury wydawania orzeczeń przez TK w obecnym składzie.

Projekt nowelizacji ustawy o ochronie zabytków i opiece nad nimi oraz ustawy o muzeach został przygotowany w październiku 2013 r. przez klub PSL we współpracy z resortem kultury. Nowela ustanawia szczególną formę ochrony konserwatorskiej dla najważniejszych ruchomych obiektów zabytkowych, m.in. stworzenie Listy Skarbów Dziedzictwa dla cennych zabytków ruchomych.

Szczególne rygory mają dotyczyć przechowywania, eksponowania i transportu wpisanych obiektów. Podejmowanie prac konserwatorskich ma zobowiązywać do utrzymania najwyższych standardów. Nowelizacja obliguje także właścicieli do ochrony zabytku i informowania o jego stanie, udostępniania do badań i konserwacji, jak też prowadzenia określonych prac konserwatorskich.

Nowela zobowiązuje ministra kultury do zabezpieczenia środków na realizowanie tych zadań poprzez udzielanie dotacji celowych. Przewiduje też kontrolę stanu zabytku co najmniej co dwa lata i nakaz przywrócenia go do stanu pierwotnego w przypadku zmian sprzecznych z dopuszczalnymi. Możliwe ma być też - na mocy decyzji ministra - usunięcie zabytku z Listy Skarbów Dziedzictwa oraz zabezpieczenie go przez czasowe zajęcie w sytuacji zagrażającej np. zniszczeniem.

Nowelizacja zakłada też ujednolicenie zasad wpisu do rejestru zabytków ruchomych i nieruchomych; przewiduje m.in., że wpisu do rejestru zabytków ruchomych można dokonać z urzędu lub na wniosek właściciela, jednak wpis z urzędu możliwy jest tylko w sytuacji uzasadnionej obawy zniszczenia, nielegalnego wywiezienia itp.

Nowela zakłada możliwość wywożenia zabytków na nie dłużej niż trzy lata. Wniosek o przedłużenie terminu pozwolenia będzie musiał być złożony przed upływem 90 dni od wygaśnięcia poprzedniego i zawierać opis aktualnego stanu zabytku. Kolejne pozwolenie ma zawierać warunki, sposób eksponowania i przechowywania obiektu oraz wykonywania kontroli jego stanu. (PAP)

mzk/ as/