Kolejnych 11 dokumentów na Polskiej Liście Krajowej Programu UNESCO Pamięć Świata

To druga edycja Polskiej Listy Krajowej Programu UNESCO Pamięć Świata, która została zainaugurowana w 2014 r. Uroczystość wręczenia certyfikatów wpisu na Polską Listę Krajową Programu UNESCO Pamięć Świata odbyła się w piątek w Pałacu Prezydenckim w Warszawie.

"Te obiekty stanowią bezcenne świadectwa kształtowania się i rozwoju polskiej państwowości, polskiego narodu i polskiej kultury" - powiedział przewodniczący Polskiego Komitetu ds. UNESCO oraz Komitetu Światowego Dziedzictwa UNESCO prof. Jacek Purchla.  

Wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego Magdalena Gawin podkreśliła, że tytuł programu UNESCO Pamięć Świata "nie sugeruje wcale, że Europie i na świecie ma powstać jakaś jedna, obowiązująca pamięć".

"Byłoby to niebezpieczną fikcją. Ambicją UNESCO nie jest wypracowanie jednego modelu pamięci, natomiast UNESCO pełni bardzo ważną rolę w tym, żeby i Europejczycy i świat umocnili pewien wspólny zasób wartości - tzn. tolerancji, poszanowania religii, poszanowania drugiego człowieka, równości ludzi" - dodała Gawin.

Przewodniczący Polskiego Komitetu Programu UNESCO Pamięć Świata i Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych Wojciech Woźniak powiedział, że dokumenty uhonorowane w programie UNESCO są "własnością naszej wspólnoty, stanowią publiczne dobro i należą do nas wszystkich". "Nie są własnością dyrektora archiwum, biblioteki czy muzeum, ale są własnością całego społeczeństwa i powinny służyć nieustannie jako źródło wiedzy o tych wydarzeniach i ideach, które kształtowały przez wieki polską państwowość" - zaznaczył.

Do uczestników uroczystości list skierował prezydent Andrzej Duda, odczytał go podsekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta RP Wojciech Kolarski.

„Lista Pamięć Świata UNESCO przybliża i podkreśla znaczenie dokumentów, które ukazują jedne z ważniejszych wydarzeń, osób oraz przemian cywilizacyjnych w dziejach naszej ojczyzny (…) Trzeba również zaznaczyć, że dziedzictwo dokumentacyjne umacnia integralność kulturową naszego narodu oraz społeczności lokalnych w Polsce. Przywraca lub utrwala pamięć o wydarzeniach, doświadczeniach i osiągnięciach, które budowały polską tożsamość w całym bogactwie jej różnorodności” - napisał prezydent.

Po wręczeniu certyfikatów, w Sali Chorągwianej i Sieni Wielkiej Pałacu Prezydenckiego otwarta została wystawa pt. "Pamięć Polski" prezentująca najnowsze zabytki piśmienne wyróżnione przez program UNESCO. Będzie można ją oglądać w niedzielę 6 listopada w godzinach od 10 do 17.

Na Polską Listę Krajową Programu UNESCO Pamięć Świata trafił Rocznik świętokrzyski dawny (ok. 1120 r. lub 1122 r.). To jeden z najcenniejszych dokumentów dotyczących historii kraju. Zawiera informacje na temat wydarzeń z pierwszych dwóch wieków polskiej państwowości (z lat 948-1119), w tym ślubu Mieszka I z Dąbrówką i chrztu Polski, przy czym zapiski do roku tysięcznego omyłkowo zostały przesunięte o jeden rok. Informacja o chrzcie Mieszka I została zatem przypisana do roku 967, a nie 966. Dokument jest przechowywany w Bibliotece Narodowej w Warszawie.

Dokument Zbiluta z 1153 r. jest dokumentem fundacyjnym klasztoru cystersów w Łeknie wydanym przez możnowładcę i rycerza polskiego Zbiluta z Panigrodza. To najstarszy akt prawny sporządzony w Polsce. Dwa zachowane egzemplarze przechowywane są w Archiwum Państwowym w Poznaniu i Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie.

Akt unii krewskiej z 14 sierpnia 1385 r. znajdujący się w zbiorach Archiwum Krakowskiej Kapituły Katedralnej, został wystawiony przez króla Władysława Jagiełłę. Dokument ten zapoczątkował chrystianizację Litwy i jej zbliżenie z Polską, co dwa wieki później doprowadziło do zawarcia w 1569 r. Unii Lubelskiej i powstania Rzeczpospolitej Obojga Narodów.  

Akt erekcyjny Związku Pruskiego pochodzi z 14 marca 1440 r. i jest przechowywany w zbiorach Archiwum Państwowego w Toruniu. Dokument ten potwierdza powstanie związku miast i rycerstwa Prus w obronie przed Zakonem Krzyżackim. Próba rozwiązania tego związku była głównym powodem wybuchu wojny trzynastoletniej (1454-1466), która doprowadziła do przejęcia przez Polskę Pomorza z Gdańskiem, Toruniem i Elblągiem.

Kolejny doceniony w programie UNESCO zabytek piśmienny to XV-wieczny, bogato zdobiony, mszał Zakonu Krzyżackiego z Biblioteki Mariackiej w Gdańsku, wykorzystywany do celów liturgicznych w Kościele Najświętszej Marii Panny w Gdańsku. Rękopis przechowuje PAN Biblioteka Gdańska.

Statut Łaskiego z 1506 r. to pierwszy wydany drukiem zbiór praw Królestwa Polskiego sięgających czasów króla Kazimierza Wielkiego. Wydano go na polecenie króla Aleksandra Jagiellończyka, a inicjatorem przedsięwzięcia był kanclerz koronny Jan Łaski, późniejszy arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski, od którego zbiór wziął swoją nazwę. Jest przechowywany w zbiorach Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie.

Następnym dokumentem, który dołączył do Polskiej Listy Krajowej Programu UNESCO Pamięć Świata, jest utwór Andrzeja Frycza Modrzewskiego "O poprawie Rzeczypospolitej" – pierwsze, łacińskojęzyczne wydanie tego dzieła propagowało wieloaspektową reformę Rzeczypospolitej. Myśliciel proponował zmiany w dziedzinie życia politycznego, prawodawstwa, szkolnictwa i stosunków z Kościołem. Egzemplarz z 1551 roku, przechowywany w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie, zawiera własnoręczną dedykację autora dla króla Zygmunta Augusta.

Kazimierza Stronczyńskiego opisy i widoki zabytków starożytności w Królestwie Polskim (1844-1855 r.) to bogato ilustrowane opracowanie stanowiące efekt inwentaryzacji zabytków prowadzonej w połowie XIX w. na terenie Królestwa Polskiego przez Kazimierza Stronczyńskiego. Składa się z pięciu tomów tekstu oraz siedmiu albumów, zawierających ponad 400 akwarel i gwaszów autorstwa wybitnych artystów. Jest przechowywane w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie.

Testament polityczny księcia Adama Jerzego Czartoryskiego – sporządzony 14 lipca 1861 r. - stanowi jeden z najważniejszych dokumentów dotyczących roli polskiej emigracji we Francji, w szczególności księcia Czartoryskiego i ugrupowania skupionego wokół jego osoby. Dokument przechowuje Fundacja XX. Czartoryskich w Krakowie.

Na Polską Listę Krajowego Programu UNESCO Pamięć Świata trafił też "Proces o Morskie Oko", będący zbiorem dokumentów po zakopiańskim hrabim Władysławie Zamoyskim, dotyczących zakończonego w 1902 r. sporu o utrzymanie w granicach polskiej Galicji najbardziej malowniczego zakątka Tatr – okolic Morskiego Oka. Dzieło znajduje się w Bibliotece Kórnickiej Polskiej Akademii Nauk.

Archiwum Towarzystwa Naukowego Warszawskiego dokumentuje natomiast działalność największej, powstałej w 1907 r. na terenie zaboru rosyjskiego organizacji, mającej na celu rozwijanie badań naukowych oraz publikację ich wyników w języku polskim. Dzieło obejmuje unikatowe materiały ukazujące dorobek polskich uczonych do II wojny światowej. Wydawnictwo znajduje się w zbiorach Archiwum Polskiej Akademii Nauk w Warszawie.

Program UNESCO Pamięć Świata powstał w 1992 r. w celu zapewnienia długotrwałej ochrony dziedzictwa dokumentacyjnego. Międzynarodowa Lista Pamięci Świata jest tworzona od 1997 r. i liczy obecnie ok. 350 wpisów dotyczących dokumentów zróżnicowanych pod względem treści, czasu i miejsc powstania, a także nośników, na których zostały one utrwalone. Czternaście dokumentów na tej liście reprezentuje dziedzictwo polskie.

Oprócz międzynarodowej listy, w ramach Programu Pamięć Świata tworzone są rejestry gromadzące obiekty o szczególnej wartości dla kultury lub historii polskiej lub innych kultur, jeśli znajdują się w zbiorach polskich instytucji.

Polska Lista Krajowa Programu UNESCO Pamięć Świata została zainaugurowana w 2014 r. Wpisano wówczas na nią 11 obiektów m.in. Konstytucję 3 maja 1791, Złoty kodeks gnieźnieński, Kronikę Galla Anonima z XII w., akt lokacji Krakowa z 1257 r., Kazania świętokrzyskie z II poł. XIII w. oraz autograf "Pana Tadeusza" Adama Mickiewicza.(PAP)

rop/ agz/