Nie ma jednolitego europejskiego systemu szkolnictwa. Generalnie są to systemy trójstopniowe, ale bardzo zróżnicowane. Poniżej przegląd sytuacji w Niemczech, we Włoszech, Francji i Wielkiej Brytanii.
W Niemczech sprawy szkolnictwa znajdują się w gestii władz krajów związkowych, co powoduje, że zarówno program nauczania, jak i system szkolnictwa jest w każdym z 16 landów nieco inny.
Zgodnie z przepisami obowiązek szkolny zaczyna się w wieku 5-7 lat. Zasadniczo do szkoły idą sześciolatki, w praktyce nawet trochę młodsze. W Berlinie, jeśli dziecko kończy 6 lat 31 grudnia, idzie do szkoły od 1 sierpnia, ma więc dopiero pięć i pół roku. Istnieje też możliwość przełożenia o rok pójścia do szkoły w uzasadnionych przypadkach.
Upraszczając, w Niemczech można mówić o trzystopniowym systemie szkolnictwa. Pierwszy okres nauki na poziomie podstawowym trwa zwykle cztery lata, chociaż w Berlinie i Brandenburgii jest on wydłużony do lat sześciu.
Po szkole podstawowej uczniowie nieplanujący matury i studiów mają do dyspozycji szkołę główną (Hauptschule), w której edukacja kończy się na klasie 12, lub szkołę realną (Realschule), która kończy się na klasie 10. Absolwenci obu typów szkół mogą kontynuować naukę w szkole zawodowej.
Od lat 80. istnieje silna tendencja do łączenia obu wariantów - Hauptschule i Realschule. W praktyce różne rodzaje szkół, czasami łącznie z gimnazjum, znajdują się w jednym budynku (szkoła wspólna - Gemeinschaftsschule), co zdaniem zwolenników tego systemu ułatwia przechodzenie z jednego rodzaju szkoły do innego - w przypadku poprawy bądź pogorszenia się wyników ucznia.
Odrębną ścieżkę po podstawówce stanowi 9-letnie (w Berlinie 7-letnie) gimnazjum, podzielone na dwa stopnie, czyli można zakończyć gimnazjum na klasie 10 lub kontynuować naukę jeszcze przez trzy lata i zrobić maturę. W zasadzie egzamin dojrzałości zdaje się na zakończenie 13 klasy, coraz częściej jednak władze szkolne skracają ten okres do 12 klas, co jest międzynarodowym standardem.
Po zakończeniu szkoły podstawowej nie ma jednego powszechnego egzaminu. Decyzja w sprawie dalszej nauki jest wypadkową zalecenia kierownictwa szkoły, stopni i woli rodziców. Jeżeli rodzice bardzo chcą, chociaż stopnie nie wskazują na to, dziecko może pójść do gimnazjum na okres próbny.
Mocną stroną szkolnictwa niemieckiego są szkoły zawodowe oraz szerokie możliwości zrobienia matury stwarzane tym, którzy przerwali naukę, na przykład ze względu na konieczność podjęcia pracy zarobkowej. Klasycznym przykładem takiej udanej późniejszej edukacji jest były kanclerz Gerhard Schroeder. Pochodzący z biednej i niepełnej rodziny (jego ojciec zginął w czasie wojny) polityk, który wcześnie zakończył szkolną edukację i rozpoczął pracę w sklepie z artykułami metalowymi, dopiero po latach nadrobił zaległości, zdał maturę i ukończył studia prawnicze.
Programy nauczania w poszczególnych krajach związkowych znacznie się różnią. Związana ze zmianą szkoły przeprowadzka z Bawarii do Bremy może stanowić dla ucznia poważny problem.
We Włoszech istnieje trzystopniowy podział oświaty. Szkoła podstawowa, do której dzieci idą w wieku 6 lat, trwa pięć lat. Szkoła drugiego stopnia, czyli gimnazjum (scuola media) trwa 3 lata i kończy się egzaminem pisemnym oraz ustnym z najważniejszych przedmiotów oraz prezentacją pracy dyplomowej na wybrany, uzgodniony z nauczycielami temat.
Po ukończeniu gimnazjum uczniowie wybierają profil szkoły: liceum bądź technikum. Są to szkoły 5-letnie.
W przypadku liceum profil mają całe szkoły, a nie poszczególne klasy. Są licea klasyczne (z greką i łaciną), ścisłe ( tzw. scientifico) i językowe, a także pedagogiczne i artystyczne.
Tzw. Instytuty Techniczne (odpowiednik techników) mają przede wszystkim profile związane z technologią i ekonomią. Są także technika o innych zawodowych kierunkach, takich jak: moda, telewizja, hotelarstwo i gastronomia, rzemiosło.
Stale powraca dyskusja nad propozycją skrócenia nauki w liceach i technikach z 5 do 4 lat, która ma wielu zwolenników. W ramach eksperymentu Ministerstwa Oświaty taki tryb nauczania wprowadzono ostatnio w około 60 szkołach w kraju.
Obecnie na łamach prasy trwa ożywiona debata nad przyszłością liceów klasycznych, uważanych za najbardziej elitarne i wybieranych przez coraz mniejszy odsetek absolwentów gimnazjum. Z jednej strony wyrażane są opinie, że 5-letnie intensywne nauczanie greki i łaciny jest nieprzydatne, a z drugiej są głosy, że to właśnie licea klasyczne najlepiej przygotowują do studiów, i to na wszystkich kierunkach, także ścisłych.
We Francji dość złożony system szkolnictwa komplikowany jest dodatkowo częstymi reformami. Najnowsza właśnie weszła w życie, ale prawicowi kandydaci na prezydenta zapowiadają jej zniesienie i nowe zmiany.
Do szkoły podstawowej zalicza się przedszkole, które nazywa się „ecole maternelle” (szkoła matczyna). Uczęszczają do niej niemal wszystkie dzieci od 3 do 6 roku życia. Jest to pierwszy cykl podstawowego nauczania.
W wieku lat 6 rozpoczyna się nauczanie obowiązkowe w szkole podstawowej i jest to początek drugiego cyklu, który obejmuje trzy klasy szkoły podstawowej: kurs przygotowawczy oraz kurs podstawowy 1 i 2.
Trzeci cykl to obecnie kolejne dwie klasy szkoły podstawowej, czyli kurs średni 1 i 2, oraz klasa VI, która jest początkową klasą szkolnictwa średniego.
Należy ona do „college”, odpowiadającego mniej więcej gimnazjum, gdzie drugi rok nauki jest początkiem czwartego cyklu. Następne klasy numerowane są w odwrotnej kolejności - piąta, czwarta i trzecia.
Licea albo „drugi cykl wykształcenia średniego” to trzy klasy (druga, pierwsza i końcowa) prowadzące do matury. Licea dzielą się na ogólnokształcące, technologiczne i zawodowe.
W niektórych liceach są klasy pomaturalne, będące częścią szkolnictwa wyższego, dające „wyższy patent technika” albo przygotowujące do dyplomu DCG (księgowości i managementu) lub do elitarnych uczelni zwanych „grandes ecoles” (wielkie szkoły).
Nauczanie jest we Francji obowiązkowe do lat 16.
W Anglii obowiązek szkolny zaczyna się w wieku 5 lat (choć dzieci mogą rozpocząć edukację już rok wcześniej) i trwa do 18. roku życia. Nieco inaczej jest w Szkocji i Walii (5-16) i Irlandii Północnej (4-16).
Dzieci nauczane są zgodnie z krajowym programem, który tworzy ramy programowe na poszczególnych tzw. kluczowych etapach, określających kolejne stopnie edukacji.
W Anglii są to: przedszkole dla dzieci w wieku 3-4 lat, szkoła podstawowa (5-11), szkoła średnia (11-16), dalsza szkoła średnia (16-18) i studia (18+).
W Wielkiej Brytanii są szkoły prywatne (boarding schools), akademickie z podziałem na płeć uczniów i egzaminem wstępnym (grammar schools), szkoły wyznaniowe związane z daną religią (faith schools), państwowe szkoły otwarte (comprehensive schools) i akademie finansowane z budżetu państwa, ale niezależne od władz lokalnych.
W szkołach podstawowych - zazwyczaj niewielkich, liczących ok. 150 uczniów - dzieci są w klasach grupowane pod kątem zbliżonych wyników. W wieku 7 i 11 lat przystępują do egzaminów SAT, które są wskazówką dotyczącą wyników i pozycji na tle reszty rocznika. Uczniowie nie dostają jednak ocen i nie powtarzają roku.
W szkole średniej - liczącej nawet ponad tysiąc uczniów - dzieci są ponownie przypisywane do różnych grup w zależności od osiąganych wyników. W wieku 14-15 lat uczniowie wybierają trzy przedmioty kierunkowe, poza pięcioma podstawowymi - językiem angielskim, matematyką, naukami ścisłymi, informatyką i jednym z przedmiotów specjalizacyjnych danej szkoły. Na podstawie tej listy przygotowują się do egzaminu GCSE (Certyfikat Ukończenia Szkoły Średniej, odpowiednik egzaminu gimnazjalnego).
Po zdaniu egzaminu GCSE młodzież wybiera: albo kontynuuje kształcenie w tzw. sixth form, gdzie zdaje się egzamin A-Level (odpowiednik matury) i idzie następnie na uniwersytet, albo idzie do college'u i kontynuuje wykształcenie zawodowe, które kończy się egzaminem zawodowym NVQ, albo przystępuje do przyuczenia zawodowego (apprenticeship).(PAP)
lep/ sw/ llew/ jakr/ az/ kar/
