2011-06-07 - Kilkaset fotografii i fotokopii dokumentów pokazano na wystawie "Żołnierze wyklęci”. Antykomunistyczne podziemie na Rzeszowszczyźnie po 1944 r.", którą można oglądać od wtorku do końca miesiąca w Centrum Kultury i Promocji w Jarosławiu (Podkarpackie).
„Ekspozycja prezentuje żołnierzy i działaczy podziemia niepodległościowego, którzy w walce z reżimem stracili nie tylko życie, ale także i dobre imię” - powiedziała PAP Małgorzata Waksmundzka-Szarek z oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Rzeszowie, współorganizatora wystawy.
Wystawa pokazuje m.in. fotografie oddziałów Narodowego Zjednoczenia Wojskowego: Józefa Zadzierskiego +Wołyniaka+, Adama Kusza +Garbatego+, Stanisława Pelczara +Majki+", a także struktury Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość, w tym sylwetki członków IV Zarządu Głównego WiN, jak również działaczy terenowych zrzeszenia.
Zdecydowana większość prezentowanych zdjęć jest archiwalna; wiele z nich wykonano bezpośrednio po egzekucjach. Natomiast współczesne fotografie przedstawiają nekropolie, miejsca straceń działaczy niepodległościowych oraz poświęcone im tablice pamiątkowe.
Ekspozycję uzupełnia prelekcja historyka IPN Katarzyny Kyc, warsztaty filmowe oraz projekcja filmu pt. „Wołyniak - legenda prawdziwa".
Organizatorem wystawy jest IPN oddz. w Rzeszowie i Centrum Kultury i Promocji w Jarosławiu. Fotografie i fotokopie dokumentów udostępniły muzea, archiwa, stowarzyszenia kombatanckie oraz osoby prywatne.
Zrzeszenie WiN powstało we wrześniu 1945 r. Zostało utworzone przez środowiska poakowskie. WiN było próbą przekształcenia konspiracji wojskowej w cywilny ruch społeczno-polityczny. Zrzeszenie deklarowało walkę w obronie podstawowych praw obywateli, wolności oraz niezawisłości państwa polskiego. Żądało przeprowadzenia w Polsce wolnych wyborów parlamentarnych poprzedzonych przywróceniem swobody zrzeszania się i prasy.
Na przełomie lat 1945-46 WiN liczył ponad 30 tys. członków. Jego kolejne cztery zarządy (z racji półwojskowego charakteru WiN zwane nieformalnie komendami) zostały rozbite przez funkcjonariuszy Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. W 1947 r. przeprowadzono trzy pokazowe procesy kolejnych zarządów WiN.
1 marca 1951 r. w więzieniu mokotowskim w Warszawie między godz. 20 a 21 strzałami w tył głowy zostali straceni członkowie IV Zarządu WiN: Łukasz Ciepliński, Mieczysław Kawalec, Józef Batory, Adam Lazarowicz, Franciszek Błażej, Karol Chmiel i Józef Rzepka. Następnego dnia, ok. godz. 8 rano, zwłoki pomordowanych umieszczono w trumnach i wywieziono z terenu więzienia. Do dziś nieznane jest miejsce ich pochówku.
Wyrok w sprawie IV Zarządu Głównego zapadł 14 października 1950 r. Potem Urząd Bezpieczeństwa przeprowadził prowokacje. Utworzono fikcyjny "V Zarząd WiN", składający się z funkcjonariuszy UB, oficerów WiN aresztowanych i zmuszonych do współpracy oraz innych, nie zdających sobie sprawy z prowokacji.
Przez kilka lat UB za pośrednictwem "V Zarządu" prowadziło grę operacyjną, której ofiarą padały grupy konspiracyjne w kraju i środowiska niepodległościowej emigracji. W efekcie w więzieniach znalazły się setki ludzi, którzy w dobrej wierze podjęli działalność w rzekomej podziemnej organizacji.
Sąd Warszawskiego Okręgu Wojskowego postanowieniem z 17 września 1992 r. stwierdził nieważność wyroku śmierci na członków IV Zarządu Głównego WiN.(PAP)
api/ abe/
