Dyrektor Żydowskiego Instytutu Historycznego prof. Paweł Śpiewak. 2014 r. Fot. PAP/M. Obara
Dokumenty z Podziemnego Archiwum Getta Warszawy i niepublikowane wcześniej nagrania filmowe będzie można zobaczyć na wystawie pt. "Czego nie mogliśmy wykrzyczeć światu". Ekspozycja w Żydowskim Instytucie Historycznym im. Emanuela Ringelbluma w Warszawie będzie dostępna od 16 listopada.
"Wystawa jest dla nas istotna, bo chcemy jak najsilniej związać Archiwum z budynkiem Żydowskiego Instytutu Historycznego, gdzie w czasie wojny mieściły się biura socjalne getta warszawskiego. Tutaj pracował Emanuel Ringelblum; w tym miejscu spotykały się osoby, które to Archiwum tworzyły" - powiedział w poniedziałek dyrektor Żydowskiego Instytutu Historycznego (ŻIH) i kurator wystawy Paweł Śpiewak.
Jak przypomniał, pierwsza część Podziemnego Archiwum Getta Warszawy została odnaleziona w 1946 r., a druga w 1950 r. "Archiwum trafiło do nas i od tego czasu jest nieprzerwanie opracowywane. Wkrótce wydamy wszystkie jego tomy w tłumaczeniu z języka żydowskiego, hebrajskiego, niemieckiego na język polski. Będzie ich 38" - mówił Śpiewak.
Tytuł ekspozycji - "Czego nie mogliśmy wykrzyczeć światu" - to słowa Dawida Grabera, 19-letniego członka grupy Oneg Szabat. Jest fragmentem jego ostatniej woli dołączonej do dokumentów w czasie ukrywania pierwszej części Archiwum. Zwiedzający zobaczą m.in. oryginalne dokumenty Archiwum opowiadające o losach mieszkańców getta, bańkę na mleko, w której schowano jedną z części Archiwum, oraz nigdy wcześniej niepublikowane nagrania filmowe z getta.
Inicjatorem utworzenia archiwum był Emanuel Ringelblum - historyk i badacz relacji polsko-żydowskich. Założona przez niego grupa Oneg Szabat (Radość soboty) dokumentowała i zbierała relacje z życia w getcie, a także poza nim. Świadectwa hitlerowskich zbrodni zakopano na terenie getta w metalowych pojemnikach, najpierw w sierpniu 1942 r., następnie tuż przed likwidacją getta, zimą 1943 r. Wydobyte po wojnie archiwum stanowi świadectwo życia i zagłady polskich Żydów w latach 1940-43; znajduje się w zbiorach Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie. Wystawa przedstawia twórców Archiwum i opowiada o intelektualnym oporze wobec nazistów oraz znaczeniu zebranych dokumentów.
Tytuł ekspozycji - "Czego nie mogliśmy wykrzyczeć światu" - to słowa Dawida Grabera, 19-letniego członka grupy Oneg Szabat. Jest fragmentem jego ostatniej woli dołączonej do dokumentów w czasie ukrywania pierwszej części Archiwum. Zwiedzający zobaczą m.in. oryginalne dokumenty Archiwum opowiadające o losach mieszkańców getta, bańkę na mleko, w której schowano jedną z części Archiwum, oraz nigdy wcześniej niepublikowane nagrania filmowe z getta.
Archiwum Ringelbluma
"Dyskutując o tym jak chcieliśmy pokazać na wystawie tych ludzi i ich wielkie dzieło, było dla mnie jasne, że najważniejsze są emocje. One się nie mieszczą w jednym pojęciu - trzeba je przeanalizować i spróbować wybrać te, które są trudne do okazania, ale bardzo dla nas wszystkich uniwersalne" - mówiła kierownik działu sztuki ŻIH oraz współkuratorka wystawy Anna Duńczyk-Szulc.
Według kuratorki, wystawa opowiada o emocjach, które towarzyszyły twórcom Archiwum - lęku, chęci pozostawienia czegoś po sobie, pragnienia zachowania pamięci o swoich najbliższych i ich ochrony. "Każda z tych osób jakąś cząstkę siebie w tym Archiwum pozostawiła" - podkreśliła Duńczyk-Szulc.
"Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma oraz Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny w Polsce to organizacje wywodzące się z jednego pnia. (...) Czujemy się wspólnie strażnikami spuścizny narodu żydowskiego - w sensie moralnym, duchowym i materialnym. Nigdy nie odrobimy tej lekcji - to jest nasza niekończąca się rola" - podkreślił przewodniczący zarządu Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny w Polsce Piotr Wiślicki.
We wrześniu Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma we współpracy ze Stowarzyszeniem Żydowski Instytut Historyczny zainicjował Program Oneg Szabat. Wydarzenie odbywa się w ramach obchodów 70-lecia Żydowskiego Instytutu Historycznego.
"Dyskutując o tym jak chcieliśmy pokazać na wystawie tych ludzi i ich wielkie dzieło, było dla mnie jasne, że najważniejsze są emocje. One się nie mieszczą w jednym pojęciu - trzeba je przeanalizować i spróbować wybrać te, które są trudne do okazania, ale bardzo dla nas wszystkich uniwersalne" - mówiła kierownik działu sztuki ŻIH oraz współkuratorka wystawy Anna Duńczyk-Szulc.
"Wystawa +Czego nie mogliśmy wykrzyczeć światu+ jest fundamentem programu Oneg Szabat. Archiwum Ringelbluma i historia grupy Oneg Szabat to dziedzictwo Żydów polskich i Żydów na całym świecie oraz dziedzictwo całej ludzkości. (...) Podstawowym celem programu jest ochrona i zabezpieczenie archiwum nie tylko w sensie materialnym - archiwizacje i digitalizację - ale też w sensie moralnym. Ten cel chcemy realizować poprzez udostępnienie, upowszechnienie i upamiętnienie" - powiedział współautor programu Oneg Szabat i członek zarządu Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny W Polsce Krzysztof Rozen.
Ruszył Program Oneg Szabat upowszechniający wiedzę o Archiwum Ringelbluma
Projekt wystawy opracował zespół "Fish 'n' Sheep". Według jego członków - Anety Faner i Piotra Dumy - koncepcja wystawy jest "symbolicznie minimalistyczna, oszczędna i operuje wyciszoną kolorystyką: szarością, czernią i złamaną bielą".
18 września 1946 r. spod gruzów domu przy Nowolipkach 68 na terenie dawnego getta warszawskiego wydobyto dziesięć metalowych skrzynek o wymiarach 15 x 30 x 50 cm. Papiery w skrzynkach były wilgotne, trudne do rozdzielenia, częściowo przeżarte pleśnią, ze śladami rdzy po spinaczach. Była to pierwsza z odnalezionych dwóch części konspiracyjnego Archiwum Getta Warszawskiego, potocznie nazywanego Archiwum Ringelbluma. Okazało się, że w skrzynkach zmieszczono ponad dwadzieścia tysięcy kart, w tym rysunki i fotografie.
Obecnie Archiwum Ringelbluma to zbiór liczący 35370 stron, w tym: 746 relacji, dzienników i wspomnień, 380 teczek dokumentów urzędowych, 120 opracowań naukowych, 88 utworów literackich, 76 fotografii i 54 tytuły prasy konspiracyjnej. Archiwum zostało w 1999 r. wpisane przez UNESCO na Listę "Pamięć Świata", gromadzącą najważniejsze dokumenty, jakie przechowała ludzkość.
Obecnie trwają prace nad wystawą podróżującą, która zostanie zaprezentowana m.in. w Kanadzie, Stanach Zjednoczonych i Australii. Więcej informacji o Podziemnym Archiwum Getta Warszawy oraz grupie Oneg Szabat znaleźć można na stronach internetowych: www.onegszabat.org (PAP)
autor: Marek Sławiński
edytor: Paweł Tomczyk
