„Miała odwagę być kobietą niezależną. W czasach kiedy walka była sprawą mężczyzn, walczyła jak mężczyzna. Zapamiętano ją jednak przede wszystkim jako żonę marszałka Piłsudskiego, a odzyskanie wolności kraju jako sukces mężczyzn – pisze w dedykacji Katarzyna Droga.
Autorka w fabularyzowany sposób przybliża postać i historię Aleksandry Szczerbińskiej (1882-1963) – drugiej żony Józefa Piłsudskiego, dzieląc książkę na trzy zasadnicze części – lata 1900-1908, lata 1908-1926 oraz lata 1926-1939.
„Mija sto lat od odzyskania niepodległości, bardzo okrągła rocznica. Wśród sukcesorów zwycięstwa królują mężczyźni, dyplomaci, oficerowie. Ciche bohaterki, wywiadowczynie w kieckach do kostek, które przenosiły dynamit w gorsetach, gromadziły broń, kpiły z wroga i narażały się na Sybir, nie figurują ani w podręcznikach, ani na pomnikach. Wśród nich ona – konspiratorka, uczestniczka wielu akcji, komendantka oddziału kobiecego w Legionach, odznaczona orderem Virtuti Militari. Aleksandra Szczerbińska, potem Piłsudska, pseudonim +Ola+. Życiorys jak scenariusz filmu sensacyjnego, romantycznego, patriotycznego, niepozbawionego humoru. O mężu jej napisano wiele. O niej właściwie nic” – pisze autorka.
Książkę otwiera relacja z akcji w Bezdanach pod Wilnem z 26 września 1908 roku. Podczas akcji bojowej na wagon pocztowy, którą dowodził Józef Piłsudski, zdobyto ponad 200 tys. rubli. W przygotowaniu tej akcji wzięła również udział Aleksandra Szczerbińska – razem z drugą konspiratorką przygotowywały plany, szczegółowe mapy terenu, kryjówki na łup, broń i kwatery.
Szczerbińska miała wówczas 26, a Piłsudski 41 lat, który wówczas cieszył się już pozycją charyzmatycznego przywódcy polskiej konspiracji. Kobieta również miała doświadczenie w działaniach bojowych PPS i tworzeniu sieci składów broni, miała za sobą także krótki pobyt w więzieniu. „W czasie akcji bezdańskiej łączyło ich już coś więcej niż wspólna walka w konspiracji; koledzy mówili o niej +dziewczyna Ziuka+. Powściągliwi historycy ujmują to w późniejszych opracowania zdaniem: +byli już zaprzyjaźnieni+” – czytamy.
Poznali się w czasie jednej z akcji, a ich związek trwał od 1906 roku. Jednak w chwili poznania Szczerbińskiej Piłsudski był już żonaty – jego żoną była Maria z Koplewskich Juszkiewiczowa. Przez jakiś czas dzielił uczucie między dwie kobiety, a Maria tolerowała ten układ, chociaż nie zgadzała się na rozwód. Kiedy Piłsudski wyruszył na wojnę w sierpniu 1914 roku, nie wrócił już do Marii. W grudniu 1916 roku przeniósł się do Warszawy, gdzie była również Aleksandra. Chociaż Szczerbińska i Piłsudski byli parą, to formalnie Maria była nadal małżonką Piłsudskiego.
W lutym 1918 roku Aleksandra urodziła córkę Wandę, a dwa lata później – drugą córkę, Jadwigę. Dopiero kiedy Maria zmarła, w 1921 roku Piłsudski ożenił się z Aleksandrą – ślub odbył się w formule katolickiej (dla Marii Piłsudski przeszedł na protestantyzm) w Kościele św. Aleksandra na pl. Trzech Krzyży w Warszawie.
Autorka, oprócz samej opowieści o Aleksandrze Szczerbińskiej i Józefie Piłsudskim, opisuje również tło historyczne – dążenia niepodległościowe, działalność konspiracyjną, pierwszą wojnę światową czy wydarzenia polityczne II Rzeczypospolitej. Końcem pewnej epoki w życiu Aleksandry, ale także w historii Polski, jest dla autorki śmierć Piłsudskiego 12 maja 1935 roku.
Katarzyna Droga zakończyła opowieść o Piłsudskiej na wrześniu 1939 roku. Kiedy wybuchła wojna, Aleksandra razem z córkami opuściła Polskę, uciekając najpierw do Wilna, a następnie do Kowna, Rygi i Szwecji, aby ostatecznie znaleźć się w Londynie. „Kiedy opuściła Polskę, która tak wiele znaczyła dla niej i jej pokolenia, miała pięćdziesiąt siedem lat i dalsza część jej życia upłynęła już na emigracji. Ola Szczerbińska z Suwałk, marszałkowa, Aleksandra Piłsudska, pierwsza dama II Rzeczpospolitej, działaczka na rzecz ludzi słabszych i potrzebujących, a nade wszystko kobieta żołnierz walcząca o wolność Polski, odznaczona orderem Virtuti Militari, za życia nigdy nie powróciła do ojczyzny” – pisze autorka.
Do napisania książki o Aleksandrze Piłsudskiej zachęciła autorkę lektura albumu „Suwalczanki. Historie opowiedziane szeptem zachwytu”, który został poświęcony kobietom z początku XX wieku. W albumie znajdowały się fotografia i notka o Aleksandrze Szczerbińskiej. To skłoniło do kwerendy i odwiedzenia wystawy w Muzeum w Suwałkach – wydawcy albumu. Szczerbińska wiele lat po wojnie napisała: „Miałam kiedyś dwór na Podlasiu”. To wspomnienie również poruszyło autorkę, ponieważ sama jest Podlasianką i wychowała się kilkanaście kilometrów od Kamiennego Dworu, domu Piłsudskiej.
Do książki zostały dołączone również reprodukcje kilku fotografii przedstawiających Aleksandrę Szczerbińską, Józefa Piłsudskiego, ich córki, a także życie rodzinne i towarzyskie.
Książka „Kobieta, którą pokochał Marszałek. Opowieść o Oli Piłsudskiej” Katarzyny Drogi ukazała się nakładem wydawnictwa Znak.
Anna Kruszyńska (PAP)
akr/
