1 listopada Kościół katolicki obchodzi uroczystość Wszystkich Świętych. Jest to dzień, w którym Kościół modli się za wszystkich świętych zarówno tych wyniesionych na ołtarze, jak i anonimowych. Święto ma wymiar powszechny, celebruje się je w każdym kościele katolickim na całym świecie. Na 1 listopada wyznaczył je papież Grzegorz IV w 837 r.
Dzień Wszystkich Świętych ma na celu uczczenie ludzi wyniesionych na ołtarze i tych, którzy osiągnęli zbawienie, a nie zostali beatyfikowani. Kościół widzi we Wszystkich Świętych przykłady do naśladowania i orędowników. Wstawiennictwo tych osób u Boga wyprasza żyjącym łaski potrzebne w osiągnięciu zbawienia. Wstawiennictwa Wszystkich Świętych wyprasza się m.in. jedną z najstarszych litanijnych modlitw Kościoła – Litanią do Wszystkich Świętych.
Uroczystość Wszystkich Świętych winna być jednym z najbardziej radosnych dni dla chrześcijan. W ciągu roku niemal każdego dnia przypada wspomnienie jednego lub kilku świętych znanych z imienia. Jednak ich liczba jest znacznie większa. Wiele osób doszło do świętości w zupełnym ukryciu.
W Polsce dzień Wszystkich Świętych jest ustawowo wolny od pracy. Tak było także w czasach PRL, ale oficjalnie starano się nadać mu charakter świecki i nazywano go dniem Wszystkich Zmarłych bądź Świętem Zmarłych.
We Wszystkich Świętych Kościół katolicki wspomina wszystkich zmarłych, którzy dostąpili łaski zbawienia. Święto to zostało ustanowione przede wszystkim ku czci świętych anonimowych, niewyniesionych oficjalnie na ołtarze. Wszystkich Świętych rozpoczyna okres poświęcony wspomnieniom zmarłych, dlatego tego dnia – a także w kolejnych dniach listopada – wierni odwiedzają groby bliskich, zapalają znicze i modlą się o ich zbawienie.
Wstawiennictwa Wszystkich Świętych wzywa się w szczególnie ważnych wydarzeniach życia Kościoła. Śpiewa się wówczas Litanię do Wszystkich Świętych, która należy do najstarszych litanijnych modlitw Kościoła i jako jedyna występuje w księgach liturgicznych – w liturgii Wielkiego Piątku.
W pierwszych wiekach chrześcijaństwa w Kościele nie wspominano żadnych świętych. Najwcześniej zaczęto oddawać cześć Matce Bożej. Potem kultem otaczano męczenników, nawiedzając ich groby w dniu narodzin dla nieba, czyli w rocznicę ich śmierci. W IV wieku na Wschodzie obchodzono jednego dnia wspomnienie wszystkich męczenników. Z czasem zaczęto pamiętać także o świątobliwych wyznawcach: papieżach, mnichach i dziewicach.
Pierwotnie uroczystość tę obchodzono w maju, który był miesiącem poświęconym zmarłym (wówczas wypadało starożytne święto Lemuraliów – zmarłych duchów). Z tego powodu do tej pory w tradycji ludowej funkcjonuje wiele przesądów związanych z tym miesiącem, między innymi przestroga przed organizowaniem majowych ślubów.
W 731 roku Wszystkich Świętych zostało przeniesione przez papieża Grzegorza III z 13 maja na 1 listopada. Od tamtego czasu uroczystość zyskała również wymiar powszechny. Uważa się, że zmiana ta mogła być podyktowana względami praktycznymi (jak kłopoty z wyżywieniem chętnie przybywających do Rzymu w okresie wiosennym pielgrzymów) oraz ideologicznymi – 1 listopada zaczął konkurować z pogańskim świętem Halloween obchodzonym 31 października.
W 837 roku papież Grzegorz IV rozporządził, aby odtąd 1 listopada był dniem poświęconym pamięci nie tylko męczenników, ale także Wszystkich Świętych Kościoła katolickiego.
Listopadowa data była już znana w Irlandii i w Anglii, a od VIII w. rozprzestrzeniła się w całej Europie. Po ostatniej reformie liturgii teologowie podkreślają, że "uroczystość obejmuje nie tylko świętych kanonizowanych, ale wszystkich zmarłych, którzy osiągnęli doskonałość, a zatem także zmarłych krewnych i przyjaciół".
Kościół oddaje cześć świętym w różnym stopniu. I tak na pierwszym miejscu stawia Najświętszą Maryję Pannę, następnie świętych: Józefa i Jana Chrzciciela, dalej apostołów, wśród których uprzywilejowane miejsce mają Piotr i Paweł. Najwięcej jest świętych lokalnych, którzy odbierają szczególną cześć: w zakonie, narodzie, w państwie czy w diecezji, gdzie się wsławili męczeństwem za wiarę lub niezwykłą cnotą.
W dniu Wszystkich Świętych ludzie przychodzą na cmentarze, aby zapalić znicze, pomodlić się za swoich najbliższych zmarłych, przyjaciół, a także bohaterów narodowych, którzy oddali życie w obronie ojczyzny. Jest to również święto obchodzone przez część innych wyznań, m.in. protestantów. Zwyczaj ten jest także praktykowany przez osoby bezwyznaniowe i niewierzące, mający być wyrazem pamięci oraz oddania czci i szacunku zmarłym.
Uroczystość Wszystkich Świętych ma swoje źródło w kulcie męczenników. W rocznicę śmierci, która dla chrześcijan jest dniem narodzin dla nieba, odprawiano na grobach męczenników Eucharystię i czytano opisy męczeństwa. Pamięć o tych, którzy krwią potwierdzili swoją wiarę, była w pierwszych gminach chrześcijańskich pieczołowicie przechowywana. Odwiedzanie w tym dniu grobów jest zwyczajem znanym niemal wszystkim ludom i przekazywanym z pokolenia na pokolenie. Chrześcijanie podjęli tę tradycję i nadali jej wymiar religijny.
Dzień Wszystkich Świętych celebrowany jest w Kościele katolickim przez odprawianie mszy świętej, podczas której księża mają na sobie białe szaty liturgiczne, symbolizujące radość i podniosły nastrój. Odbywa się ponadto uroczysta procesja. Na znak pamięci o zmarłych na płytach nagrobnych zapala się znicze i świeczki oraz składa się wieńce lub wiązanki kwiatów. Jest to czas zadumy i refleksji nad przemijaniem ludzkiego życia.
Wszystkich Świętych sąsiaduje w kalendarzu liturgicznym z Dniem Zadusznym (2 listopada), stanowiącym wspomnienie wszystkich zmarłych. Ponadto rozpoczyna ono oktawę Wszystkich Świętych (1-8 listopada), kiedy wierni mogą uzyskać odpust zupełny pod zwykłymi warunkami: pobożne nawiedzenie kościoła lub kaplicy, odmówienie "Ojcze nasz" i "Wierzę w Boga", dowolna modlitwa w intencji Ojca Świętego oraz spowiedź i Komunia św.
W odróżnieniu od dnia Wszystkich Świętych, następnego dnia w Dzień Zaduszny wspomina się wszystkich wiernych zmarłych. To dzień modlitwy za tych, którzy znajdują się w czyśćcu i przygotowują się na przejście do nieba.
W kontekście uroczystości Wszystkich Świętych należy przypomnieć, że św. Jan Paweł II w czasie swojego pontyfikatu zachęcał "do kroczenia drogą świętości", który w czasie swojego pontyfikaty wyniósł na ołtarze najwięcej świętych i błogosławionych. Należy przy tym podkreślić, że Jan Paweł II w 51 obrzędach kanonizacyjnych świętymi ogłosił 482 osoby, a podczas 147 beatyfikacji osobiście do chwały ołtarzy wyniósł 1338 osób. W tej liczbie jest 9 świętych polskich i 154 błogosławionych z Polski, zwłaszcza z XIX wieku. Ta liczba jest większa niż liczba wszystkich dotychczas uznanych przez Kościół świętych i błogosławionych. Jan Paweł II w liście "Novo millennio ineunte", w którym programuje życie Kościoła na III Tysiąclecie, bardzo mocno podkreśla, że "perspektywą, w którą winna być wpisana cała działalność duszpasterska Kościoła, jest perspektywa świętości". Przy czym papież podkreśla, co rozumie przez świętość – że "nie jest to jakaś nadzwyczajność, ale jest to wysoka miara zwyczajnego życia chrześcijańskiego". (PAP)
Autor: Stanisław Karnacewicz
skz/ joz/
