Na cmentarzu Ixelles w Brukseli - jednej z ważniejszych nekropoli Belgii, gdzie spoczywają znane postaci ze świata polityki, nauki i sztuki, pochowany jest polski pianista i kompozytor, wieloletni profesor brukselskiego konserwatorium Józef Wieniawski, młodszy brat Henryka Wieniawskiego.
Józef Wieniawski
Józef Wieniawski urodził się 23 maja 1837 r. w Lublinie, zmarł 11 listopada 1912 r. w Brukseli. Jego ojciec – Tadeusz Wieniawski, uczestnik powstania listopadowego, prowadził w Warszawie praktykę lekarską, matka – Regina, córka warszawskiego lekarza i mecenasa sztuki Józefa Wolffa, odebrała wykształcenie muzyczne, podobnie jak jej brat, znany pianista Edward Wolff. To dzięki niej muzyka była ważnym elementem w kształceniu dzieci. Starszym bratem Józefa był Henryk, który stał się jednym z najznakomitszych skrzypków i kompozytorów XIX wieku. Józef zaliczany był do grona najwybitniejszych europejskich pianistów, zasłynął jako kompozytor, dyrygent, nauczyciel i propagator muzyki.
Autorem płaskorzeźb na pomniku nagrobnym Józefa Wieniawskiego na cmentarzu Ixelles, wykonanym w 1913 r., był Hendrik Joos (1880-1951), artysta-rzeźbiarz i uczeń kompozytora.
Nagrobek ma formę obelisku posadowionego na cokole i marmurowej płycie. Przed obeliskiem ustawiony jest kamienny wazon. Pole grobowe ograniczone jest od frontu kilkoma blokami kamienia. Trzy ściany obelisku dekorowane są elementami płaskorzeźbionymi ze stopu miedzi. Na ścianie frontowej umieszczony został medalion z portretem Józefa Wieniawskiego.
Wspomnienie Józefa Wieniawskiego na konkursie skrzypcowym
W dolnej jego części znajduje się sygnatura twórcy i data powstania: HENDRIK JOOS – 1913. Poniżej umieszczono napis z odlanych w metalu liter: JOSEPH WIENIAWSKI / PIANISTE – COMPOSITEUR / POLONAIS / LUBLIN 1837 / BRUXELLES 1912 oraz inskrypcja poświęcona żonie artysty: MELANIE WIENIAWSKA / NEE HILZHEIMER / BRUNSWICK 1860 / IXELLES 1942.
Na kolejnej ścianie umieszczona została, sygnowana HENDRIK JOOS – 1913, płaskorzeźba z brązu z przedstawieniem muzy Euterpe – alegorii Muzyki. W dolnej części płaskorzeźby widoczny jest napis informujący o firmie, która wykonała odlew: FONDERIE NAT LE DES BRONZES / ANC NE FIRME J. PETERMANN / SICILLES BRUXELLES.
Dekoracją tylnej ściany jest odlew w formie wieńca, pod którym znajduje się napis wykuty w kamieniu z cytatem z „Promethidiona” Cypriana Kamila Norwida: O! SZTUKO! / TYŚ BOHATERSTWA / BEZWIEDNYM RUMIEŃCEM / Z ORŁAMI HUFCE / PROWADZISZ DO DOMU / I NAD GROBOWCEM BIAŁA / STAJESZ Z WIEŃCEM / C. NORWID. Po tymi wersami umieszczona została inskrypcja w języku polskim: S † P / JÓZEF WIENIAWSKI / ARTYSTA – MUZYK / UR. W LUBLINIE DN. 27.5.1837 / ZMARŁ W BRUKSELI DN. 11.11.1912.
Prace konserwatorskie pomnika nagrobnego Józefa Wieniawskiego
Dzięki współpracy Instytutu Polskiego oraz Ambasady RP w Brukseli z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego, w 2015 r. dr hab. Piotr Niemcewicz z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Torunia opracował ekspertyzę konserwatorską pomnika nagrobnego Józefa Wieniawskiego. Do działań na rzecz restauracji cennego nagrobka włączyło się Towarzystwo Muzyczne im. Henryka Wieniawskiego w Poznaniu i w 2016 r. grób artysty został poddany pracom konserwatorskim dofinansowanym ze środków Programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą”.
Zespołem konserwatorów pokierował dr hab. Piotr Niemcewicz, a Instytut Polski w Brukseli podjął się koordynacji prac konserwatorskich związanych z odrestaurowaniem zabytku. Konserwatorom udało się powstrzymać proces niszczenia zabytku, poprzez usunięcie szkodliwych nawarstwień z kamienia i metalu oraz uzupełnienie różnego typu ubytków. Pomnik został zabezpieczony przed działaniem czynników atmosferycznych. Ponadto przywrócone zostały częściowo utracone wartości artystyczne i estetyczne nagrobka, jak naturalna barwa kamienia, scalenie kolorystyczne szlachetnej patyny czy uczytelnienie napisu wykonanego techniką reliefu wklęsłego.
Projektowi, zrealizowanemu dzięki staraniom Towarzystwa Muzycznego im. Henryka Wieniawskiego w Poznaniu i Instytutu Polskiego w Brukseli, dofinansowanemu ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, towarzyszyło nagranie impresji filmowej poświęconej renowacji nagrobka i przypominającej sylwetkę polskiego pianisty, kompozytora, pedagoga i dyrygenta. Prezentacja filmu, w którym o Józefie Wieniawskim opowiadał pianista Jacek Kortus, odbyła się podczas 15. Międzynarodowego Konkursu Skrzypcowego im. H. Wieniawskiego, w październiku 2016 r. w Poznaniu.
"Renowacja grobu Józefa Wieniawskiego w Brukseli". Producent: SIDMA Alina Mackiewicz Impresja filmowa o Józefie Wieniawskim i jego muzyce, która powstała na kanwie renowacji jego grobu na Cmentarzu Ixelles w Brukseli
oprac. Dorota Janiszewska-Jakubiak (MKiDN)
abe/mjs
Renowacja grobu Józefa Wieniawskiego w Brukseli - impresja filmowa
