Badania inwentaryzacyjne na cmentarzach Podola są prowadzone przez zespół pracowników, doktorantów i studentów Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie pod kierunkiem dr hab. Anny Sylwii Czyż i dr. Bartłomieja Gutowskiego od roku 1998.
Prace terenowe dofinansowywane są m.in. ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Senatu RP. Ich efektem są karty prac inwentaryzacyjnych zdeponowane m.in. w Departamencie Dziedzictwa Kulturowego za Granicą i Strat Wojennych Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Wyniki badań, opracowywane pod kierunkiem dr hab. Anny Sylwii Czyż i dr. Bartłomieja Gutowskiego, są publikowane w formie katalogów drukowanych oraz prezentowanych on-line.
Pod koniec 2017 roku do rąk Czytelników trafił obszerny tom pt. ”Cmentarze dawnego powiatu buczackiego”. Wydany został w serii „Poza Krajem” publikowanej przez Departament Dziedzictwa Kulturowego za Granicą i Strat Wojennych Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Przeprowadzone na terenie Ukrainy, na obszarze dawnego powiatu buczackiego, prace inwentaryzacyjne wpisują się w szeroki nurt badań nad dziedzictwem dawnych Ziem Wschodnich Rzeczpospolitej. Wypracowana i przyjęta przez dr hab. Annę Sylwię Czyż i dr. Bartłomieja Gutowskiego metodologia prac oparta jest na jednolitym systemie chronologiczno-topograficznym. Systematycznie inwentaryzowane są poszczególne regiony wg podziału terytorialnego z okresu II Rzeczypospolitej. Takie podejście do dokumentowania obiektów dziedzictwa kulturowego, a do takich bez wątpienia należą cmentarze, pozwala na uchwycenie lokalnych zależności, wspólnych tradycji i inspiracji, nieznanych dzieł sztuki sepulkralnej pochodzących zarówno z warsztatów lokalnych, jak i znanych ośrodków np. lwowskich, a także odkrycie ich specyfiki czy odrębności.
Szczegółowe opisy i dokumentacja fotograficzna to pierwszy krok do powstania rzetelnych materiałów do dziejów sztuki sepulkralnej na terenie danych Ziem Wschodnich. Niestety, niektóre z inwentaryzowanych zabytków już nie istnieją, wiele innych czeka również zapomnienie i zagłada. Dlatego tak ważna jest inwentaryzacja, która pozwala uchronić od zapomnienia ten fragment naszego dziedzictwa kulturowego, a cmentarze odzwierciadlają przecież relacje społeczne, obyczajowe i wyznaniowe panujące w danej wspólnocie. Świadczą o tym pomniki, a zwłaszcza umieszczone na nich napisy, epitafia, alegorie czy symbole. Cmentarze, zwłaszcza te w większych miejscowościach, to nierzadko prawdziwe muzea sztuk pięknych pod gołym niebem.
Zachęcając Czytelników do sięgnięcia po tomy wydawane dzięki pracy naukowców z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego warto na koniec przytoczyć słowa Jacka Kolbuszewskiego, wybitnego polskiego filologa, folklorysty i badacza dziejów dawnych Ziem Wschodnich Rzeczypospolitej, który pisząc o nekropoliach traktuje je jako „bogaty w treści tekst kultury, pozwalający na lepsze zrozumienie zachodzących procesów cywilizacyjnych, nawarstwiania się epok i ich przeobrażeń w świadomości społecznej” (J. Kolbuszewski, Cmentarz jako tekst kultury, w: Sztuka cmentarna, red. Olgierd Czerner, Wrocław 1995).
Dorota Janiszewska-Jakubiak
Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą
abe/mjs
