Prace konserwatorskie ołtarza głównego w kościele rzymsko-katolickim p.w. Świętego Jana Chrzciciela w Wołpie na Białorusi przywróciły zabytkowi dawną świetność.
Kościół p.w. Świętego Jana Chrzciciela
Drewniany kościół w Wołpie wzniesiony został w 1773 r. z fundacji proboszcza wołpieńskiego Jana Nepomucena Kossakowskiego, późniejszego sufragana wileńskiego. Konsekrował on świątynię 10 marca 1776 r. Kościół i ołtarze były restaurowane i przebudowane w latach 1888-1889, 1899, 1828 oraz 1991-1992.
Najcenniejszym elementem wyposażenia jest utrzymany w konwencji manieryzmu ołtarz główny, reprezentujący warsztat małopolski. Pochodzi on z lat 1640-1644. Stanowił pierwotnie wyposażenie innej świątyni, na potrzeby obecnej przekształcony został w roku 1773. W porównaniu do pierwotnego stanu przeniesiony ołtarz został dostosowany do warunków nowego - niższego kościoła. Usunięta została attyka dolnej kondygnacji wraz z cokołem górnej oraz zwieńczenie struktury razem z rzeźbami. Figury świętych z górnej kondygnacji zostały ustawione na zmienionych piedestałach.
W obecnym stanie jest to ołtarz o retabulum drewnianym architektonicznym, dwukondygnacyjnym, trójpolowym, z szerszym polem środkowym. W strukturze ołtarza widać wysoki zdwojony cokół z rozbudowanymi uszakami. Struktura architektoniczna to konstrukcja płycinowa z licznymi bogatymi ornamentami małżowinowo - chrząstkowymi. W polu środkowym umieszczono obraz „Ukrzyżowanie”, w drugiej kondygnacji obraz „Zwiastowanie Najświętszej Marii Panny”; są to malowidła olejne na płótnie. Zewnętrzna płaszczyzna obrotowego drewnianego bębna tronu eucharystycznego pokryta jest olejnym malowidłem „Ostatnia Wieczerza”. W strukturę ołtarza wmontowane zostały pełnoplastyczne figury. Konstrukcja architektoniczna wykonana jest z drewna iglastego, elementy rzeźbiarsko - snycerskie z drewna lipowego. Ołtarz jest polichromowany z bogatą dekoracją pozłotniczą na kolorowych pulmentach (złoto na polery i maty oraz srebro laserowane). Ołtarz postawiony został na murowanej podstawie posadowionej na kamiennej ławie fundamentowej.
Na terenie obecnej Białorusi i Wielkiego Księstwa Litewskiego zachowało się bardzo mało snycerki i rzeźby z XVII wieku. Ołtarz główny kościoła w Wołpie, mimo że przekształcony, jest wyjątkowym świadectwem wysokiej kultury artystycznej Rzeczpospolitej na terenach dawnych Ziem Wschodnich - poza granicami obecnej Rzeczpospolitej.
Prace konserwatorskie
Właściwe prace konserwatorskie prowadzone były w latach 2011-2015. Zły stan techniczny i konserwatorski ołtarza wymagał przeprowadzenia prac techniczno-przygotowawczych i dokumentacyjnych oraz właściwego zaplanowania realizacji kolejnych etapów robót.
Podjęte prace miały na celu: powstrzymanie procesu destrukcji zabytkowej materii dzieła, przywrócenie parametrów technicznych obiektu, przywrócenie jego walorów estetycznych i artystycznych, trwałe zabezpieczenie obiektu przed procesami destrukcji oraz wykonanie dokumentacji konserwatorskiej – opisowej i fotograficznej.
W pierwszym rzędzie wykonano prace konserwatorskie struktury architektonicznej oraz konserwację obrazu ze zwieńczenia. Następnie rekonstrukcyjne prace konserwatorskie objęły wykonanie dekoracji pozłotniczej ołtarza głównego - elementów aplikowanych na ołtarzu, elementów gzymsu i konserwację obrazu „Ukrzyżowanie” z pola środkowego ołtarza. Zakończenie projektu objęło wykonanie rekonstrukcyjnych prac konserwatorskich dekoracji pozłotniczej ołtarza głównego - elementów aplikowanych na ołtarzu, muszli (2 szt.) oraz kolumn (4 szt.).
W wyniku podjętej kompleksowej konserwacji - obejmującej konstrukcję, strukturę architektoniczną, obrazy i rzeźby, wierzchnie dekoracje barwne i pozłotnicze - w pełni uzyskano założone przed podjęciem prac efekty, przywracając ołtarzowi pełen blask i jego walory artystyczne, historyczne i naukowe.
Prace zrealizowane zostały w latach 2011-2015 staraniem Fundacji Ochrony Wspólnego Dziedzictwa Kulturowego TERPA przez polsko-białoruski zespół konserwatorów zabytków kierowany przez Pawła Sadleja. Sfinansowane zostały ze środków Programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą”.
oprac. Jerzy Szałygin
abe/mjs
