Bolesław II Śmiały, Szczodry (ok. 1041/1042 – ok. 1081/1082) był księciem polskim, a od 1076 r. królem Polski. Był najstarszym synem Kazimierza I Odnowiciela oraz Dobroniegi Marii, córki Włodzimierza I Wielkiego, wielkiego księcia kijowskiego.
Imię otrzymał na cześć swego prapradziada – Bolesława I Chrobrego. Po śmierci ojca w listopadzie 1058 r. objął władzę w kraju, a w jego cieniu pozostawali dwaj młodsi bracia, Władysław oraz Mieszko, którzy prawdopodobnie zostali wyposażeni w dzielnice.
Polityka zewnętrzna Bolesława Śmiałego
Od początku panowania Śmiały przejawiał dużą aktywność w polityce zewnętrznej. W 1060 r. wmieszał się w walkę o tron węgierski, popierając kandydaturę Beli, co z kolei wciągnęło go w konflikt z Niemcami optującymi za Salomonem, a w 1064 r. udzielił poparcia Gejzie, synowi Beli. Pozwoliło to węgierskiemu królewiczowi zdobyć własną dzielnicę. W tym samym czasie, zapewne w 1062 r., doszło do wojny z Czechami, ponieważ Bolesław odmówił płacenia trybutu ze Śląska, a jednocześnie przyjął księcia Jaromira, zbuntowanego przeciwko panującemu w Czechach Wratysławowi . Ten konflikt zakończyło porozumienie zwieńczone małżeństwem Wratysława z siostrą Bolesława, Świętosławą.
Sukcesy na Węgrzech oraz aktywność w stosunkach z Czechami nie szły jednak w parze z polityką północną. Zapewne ok. 1066 r. Bolesław utracił wpływy na Pomorzu nadwiślańskim. Jednak te straty zrekompensował niebawem na Rusi, dokąd wyprawił się w 1069 r., interweniując na rzecz wygnanego z Kijowa Izjasława. Bolesław zajął Kijów w maju i przywrócił tron wielkoksiążęcy Izjasławowi, którego jednak traktował lekceważąco. Stacjonujące na Rusi przez wiele miesięcy wojska Bolesława nie budziły sympatii miejscowej ludności, a liczne napady spowodowały, że książę zdecydował się na odwrót, w trakcie którego przywrócił piastowskiej monarchii Grody Czerwieńskie.
Prawdopodobnie jeszcze w czasie wyprawy ruskiej doszło do odnowienia konfliktu z Czechami. Walki wznowiono w 1070 i 1071 r. Po powrocie z Rusi Bolesław odepchnął od granicy wojska czeskie i wkroczył na Morawy. Jednak w obronie Wratysława wystąpił cesarz Henryk IV; na jego wezwanie Bolesław przybył do Miśni. Jednak w 1072 r., nie zważając na układy, Szczodry spustoszył Czechy. Odwetowa wyprawa cesarza w 1073 r. nie doszła jednak do skutku z powodu buntu Sasów. Następnie Bolesław wspomagał Gejzę, który wypędził Salomona i przy poparciu papieża Grzegorza VII zajął tron węgierski.
Sprawy węgierskie oraz sprawa wielkiego księcia kijowskiego Izjasława, wygnanego ponownie z Kijowa, wciągnęły Bolesława w politykę papieską. Grzegorz VII występował w obronie Izjasława, jednak Szczodry chciał uniknąć kolejnej interwencji na rzecz księcia kijowskiego, który jako wygnaniec przebywał w Polsce. Poparcie papieża było mu jednak potrzebne w związku z planowaną koronacją, a na przychylność cesarza w tym względzie nie należało liczyć. Bolesław włączył się zatem w nurt polityki papieskiej, poczynił nadania na rzecz św. Piotra, zapewne zobowiązał się również do udzielenia pomocy walczącym z Henrykiem IV Sasom.
Koronacja Bolesława Śmiałego
Na Boże Narodzenie w 1076 r., za zgodą papieża oraz w obecności legatów papieskich, Bolesław dopełnił aktu koronacji. Spotkała się ona ze sprzeciwem obozu cesarskiego, ponieważ oznaczała pełną suwerenność polskiego państwa, a z samego Bolesława czyniła pomazańca bożego.
Akt koronacji nie zahamował jednak aktywności politycznej Bolesława, który w 1077 r. udzielił skutecznego poparcia Izjasławowi. Był to moment zwrotny w karierze króla, ponieważ podczas wyprawy ruskiej doszło do buntu rycerstwa, a być może i dezercji. Przyczyny tego wystąpienia nie zostały dotąd wyjaśnione. Wydaje się, że liczne wyprawy znacznie nadwerężyły możliwości państwa oraz zniechęciły do władcy dużą część możnych. Król usiłował ukarać buntowników, jednak znaleźli oni poparcie u biskupa krakowskiego Stanisława, co król potraktował jako zdradę. Biskupa skazano na śmierć przez obcięcie członków, a wyrok wykonano. Zamiast przyczynić się do uśmierzenia nastrojów, zaostrzyło to jednak konflikt. W 1079 r. Bolesław wraz z żoną i synem Mieszkiem musiał opuścić kraj, udając się na wygnanie na Węgry. Władzę objął jego młodszy brat – Władysław Herman.
Bolesław zmarł prawdopodobnie w 1081 lub 1082 r. Gall Anonim podaje, że śmierć króla nastąpiła na Węgrzech i tam został też pochowany. Przez wiele lat w literaturze na miejsce pochówku wskazywano na Osijak (Karyntia). Obecnie część uczonych przyjmuje, że być może miejscem ostatniego spoczynku króla jest klasztor w Tyńcu.
Ocena rządów Bolesława Śmiałego
Ocena rządów tego władcy jest trudna. Warto podkreślić dużą aktywność Bolesława na arenie międzynarodowej, liczne sukcesy militarne oraz doniosłość aktu koronacji. Władca kontynuował linię polityczną wytyczoną przez swego ojca, która miała na celu odbudowę kraju, a w następnej kolejności wzmocnienie jego pozycji politycznej w środkowej Europie. Obok aktywności na arenie międzynarodowej król dbał również o odbudowę i rozbudowę organizacji kościelnej. Doprowadził do odnowienia arcybiskupstwa w Gnieźnie, rozpoczął odbudowę tamtejszej archikatedry oraz utworzył nowe biskupstwo w Płocku. Wspomagał aktywnie polskie opactwa benedyktyńskie. Pomimo politycznej obecności w obozie papieskim, Bolesław nie wdrażał w Polsce idei reformy gregoriańskiej.
