Urodził się 21 czerwca we wsi Spińczyce na Podolu. Był najstarszym z trójki rodzeństwa. Jego siostra Maria urodziła się w 1887 r. Podobnie jak jej bracia służyła państwu polskiemu, m.in. w MSZ i Oddziale II Sztabu Generalnego. Wacław, urodzony w 1893 r., był generałem WP i ministrem wyznań religijnych i oświecenia publicznego. Ojciec rodziny był chemikiem zatrudnionym w okolicznych cukrowniach. Matka przyszłych ministrów oświaty, jako jedna z niewielu kobiet tamtej epoki, ukończyła seminarium nauczycielskie.
Podczas nauki w gimnazjach w Kijowie i Odessie zaangażował się w działalność tajnych organizacji młodzieżowych. Od 1903 r. studiował filozofię i matematykę na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim. Za udział w strajkach szkolnych został wydalony z uczelni. W tym czasie wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej. Studia dokończył na Uniwersytecie Jagiellońskim. W Krakowie studiował fizykę. W 1907 r. wyjechał na dwa lata do Paryża. Studiował w prestiżowej École des Sciences Politiques. Zrezygnował z działalności politycznej i poświęcił się jedynie pracy na rzecz polskiej oświaty. W 1909 r. rozpoczął w Warszawie pracę nauczyciela fizyki w prywatnych szkołach. Wydał podręcznik do nauczania tego przedmiotu. W 1907 r. ożenił się z Marią Stattler, córką znanego kompozytora, Juliusza.
Janusz Jędrzejewicz – POW, PPS
Lato 1914 r. Jędrzejewicz spędzał na Wołyniu. Po wybuchu wojny powrócił do Warszawy i zaangażował się w walkę niepodległościową w szeregach Polskiej Organizacji Wojskowej. Powrócił również do działalności w PPS. Po wkroczeniu wojsk niemieckich do Warszawy wstąpił w szeregi I Brygady Legionów. W 1916 r. odszedł z Legionów i rozpoczął służbę w Komendzie Naczelnej POW, a następnie tajnego Konwentu Organizacji A. Jako bliski współpracownik Józefa Piłsudskiego pracował u jego boku w Komisji Wojskowej Tymczasowej Rady Stanu. Ukończył szkołę oficerską POW. Od 1917 r. był dyrektorem Szkoły Realnej Kazimierza Nawrockiego, a rok później Seminarium Nauczycielskiego w Łowiczu. W jednym z podziemnych wydawnictw wydał broszurę biograficzną Piłsudskiego.
Piłsudczyk Janusz Jędrzejewicz
W listopadzie 1918 r. został adiutantem Piłsudskiego. W tym charakterze brał udział w wyprawie wileńskiej. Pracował również w Departamencie Naukowo-Szkolnym WP. Otrzymał awans do stopnia majora. Z czynnej służby wojskowej zrezygnował wraz z wycofaniem się Piłsudskiego z życia politycznego. Powrócił do pracy w oświacie. Dyrektorował Seminarium Nauczycielskiemu Stanisława Konarskiego, uczył matematyki w jednym z gimnazjów i na kursach edukacyjnych dla dorosłych. Współzakładał Powszechny Uniwersytet Korespondencyjny.
Brał aktywny udział w działalności środowiska legionowego. Współorganizował III Zjazd Związku Legionistów w 1924 r. W okresie poprzedzającym zamach majowy stawał się jednym z liderów przyszłego środowiska „pułkowników”. Bliskim kontaktom z Piłsudskim sprzyjało zamieszkiwanie rodziny Jędrzejewiczów w Sulejówku.
W czasie zamachu majowego stanął po stronie „swojego komendanta”. Pod nową władzą pracował w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego oraz Gabinecie Prezesa Rady Ministrów. Pełnił funkcję urzędnika do zadań specjalnych. W marcu 1928 r. został wybrany do Sejmu z listy Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem. Wybrano go także na wiceprzewodniczącego nowej formacji politycznej. Zakładał dwa związane z obozem piłsudczykowskim „think-tanki” – wileński Instytut Naukowo-Badawczy Europy Wschodniej i Szkołę Nauk Politycznych.
Minister i premier Janusz Jędrzejewicz
W sierpniu 1931 r., po śmierci Sławomira Czerwińskiego, został ministrem wyznań religijnych i oświecenia publicznego. Jego głównym celem stało się wprowadzenie całościowej instytucjonalnej reformy edukacji. Już 11 marca 1932 r. Sejm przyjął ustawę reformującą szkolnictwo i wprowadzającą trójstopniowy podział szkolnictwa. Kilka dni później przyjęto ustawę o szkolnictwie wyższym.
Prof. B. Wagner: powszechność nauczania była osiągnięciem państwa polskiego po odzyskaniu niepodległości
W maju 1933 r. Piłsudski podjął decyzję o dymisji premiera Aleksandra Prystora i nominowaniu na to stanowisko Janusza Jędrzejewicza. 10 maja jego rząd został zaprzysiężony przez prezydenta Ignacego Mościckiego. Pozostał ministrem oświaty. W lutym 1934 r. przekazał tę funkcję swojemu bratu Wacławowi. W czasie jego premierostwa podpisano polsko-niemiecką deklarację o nieagresji i prowadzono pracę nad projektem nowej konstytucji. Większość działań determinował głęboki kryzys gospodarczy. Zgodnie ze swoją zapowiedzią Jędrzejewicz podał się do dymisji po roku urzędowania. W tym samym roku rozwiódł się i ożenił z prof. Cezarią Baudouin de Courtenay Ehrenkreutz, wybitną badaczką etnologii.
Po śmierci Piłsudskiego stopniowo oddalał się od głównego nurtu środowiska piłsudczykowskiego. Krytykował Obóz Zjednoczenia Narodowego. Jedyną pełnioną przez niego funkcją państwową był urząd senatora. Większość czasu spędzał w letnim domu koło Bielska.
Janusz Jędrzejewicz – II wojna i emigracja
Po wybuchu wojny wraz z bratem udał się do Lwowa. Próbował uzyskać przydział do służby wojskowej. 17 września przekroczył granicę z Rumunią. Został nauczycielem w polskim gimnazjum w Bukareszcie. Latem 1940 r. wyjechał do Palestyny. Pisał do czasopisma „Nowe Drogi”, które zostało zamknięte przez niechętnego piłsudczykom Władysława Sikorskiego. W 1943 r. został zwolniony z posady nauczyciela polskiej szkoły w Tel Awiwie. W Palestynie założył bliskowschodni Związek Piłsudczyków i oparty o to samo środowisko Związek Pracy dla Państwa. W tym samym roku otrzymał informację o zamordowaniu przez Niemców jego syna Juliusza, żołnierza Armii Krajowej.
Sytuacja Janusza Jędrzejewicza poprawiła się po śmierci Władysława Sikorskiego, ale jego aktywność polityczną ograniczał pogarszający się stan zdrowia. W październiku 1947 r. przyjechał do Londynu. Został wybrany na przewodniczącego Rady Naczelnej Ligi Niepodległości Polski, ale po kilku miesiącach ustąpił z powodu konfliktów z innymi politykami polskiego Londynu. Został również przewodniczącym Rady Naczelnej Instytutu Józefa Piłsudskiego w Londynie. Pracował nad wspomnieniami; zostały opublikowane po jego śmierci. Zmarł 16 marca 1951 r. w Londynie. Został pochowany na cmentarzu Elmers End.
Został odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Wojskowego Virtuti Militari, Wielką Wstęgą Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Niepodległości z Mieczami, dwukrotnie Krzyżem Walecznych i Krzyżem Polskiej Organizacji Wojskowej.
Michał Szukała (PAP)
