Urodził się w 1891 r. w Wiedniu. Był synem austro-węgierskiego feldmarszałka pochodzącego ze starego rodu o polsko-rusińskich korzeniach i chorwackiej arystokratki. Już w dzieciństwie czuł się Polakiem. Studiując na Uniwersytecie Jagiellońskim, był uczniem cenionego historyka dziejów nowożytnych Wacława Sobieskiego. W 1913 r. obronił pracę doktorską, a dwa lata później habilitację. Niemal natychmiast stał się cenionym badaczem naszej części Europy. Podobnie jak wielu innych krakowskich historyków był związany z obozem konserwatywnym. Publikował wiele artykułów uzasadniających, że interes narodowy musi być powiązany z polityką państw centralnych.
W jego pracach historycznych pojawia się postulat traktowania Polski jako opoki cywilizacji zachodniej. Taki pogląd, przed odzyskaniem niepodległości, był traktowany jako kontrowersyjny, ponieważ większość historyków mając na uwadze trwające od ponad wieku zabory, utożsamiało dzieje tej części Europy z historią mocarstw zaborczych.
„Dzieje Unii Jagiellońskiej” Haleckiego
Po wybuchu I wojny światowej ze względu na słabe zdrowie Halecki nie mógł służyć w Legionach Polskich. Pracował w Centralnym Biurze Wydawnictw Naczelnego Komitetu Narodowego. W swoich badaniach szczególnie interesował się dziejami unii polsko-litewskiej za Jagiellonów. Pisał również o historii rodów arystokratycznych RP, które postrzegał jako element ciągłości pomiędzy wielką epoką dawnej Polski jagiellońskiej a czasami mu współczesnymi.
W 1919 r. ukazał się pierwszy, a rok później drugi tom fundamentalnego dzieła Haleckiego – „Dziejów Unii Jagiellońskiej”. Wątek idei porozumienia narodów Europy Wschodniej będzie jednym z najważniejszych elementów jego badań i rozwijanej równolegle myśli geopolitycznej. W tym samym roku otrzymał katedrę profesorską na powołanym Uniwersytecie Warszawskim.
W okresie odradzania się Polski zaangażował się w funkcjonowanie Biura Prac Kongresowych działającego od listopada 1918 r. jako zaplecze intelektualne polskiej delegacji na konferencję pokojową w Paryżu. Publikował liczne artykuły prasowe i memoriały na temat mniejszości narodowych naszej części Europy. Jego zdaniem podstawą wyznaczenia granicy wschodniej powinna wówczas być linia graniczna z 1772 r. Na początku lat dwudziestych zaangażował się także w działanie Ligi Narodów.
Halecki – kariera międzynarodowa
Oskar Halecki był jednym z niewielu powszechnie znanych Polaków zajmujących ważne miejsce w międzynarodowych instytucjach naukowych. W 1923 r. został sekretarzem Międzynarodowego Biura Uniwersyteckiego (OIRU). W tym czasie współpracował m.in. z Marią Skłodowską-Curie działającą na rzecz współpracy naukowej między państwami Europy. Uczestniczył w najważniejszych kongresach historyków. W 1927 r. brał udział w powołaniu Federacji Towarzystw Historycznych Europy Wschodniej (Fédération des Sociétés Historiques de l’Europe Orientale).
Oskar Halecki a Liga Narodów. Poglądy i działalność
Jedną z największych zasług Haleckiego jest upowszechnianie w debacie międzynarodowej idei Europy Wschodniej jako przestrzeni pomiędzy dwoma mocarstwami i odrębnej od Bałkanów.
Ważnym elementem myśli badacza było odrzucenie klasycznych podziałów chronologicznych. Najdawniejszy okres w dziejach Europy opisywał jako epokę śródziemnomorską. Od X wieku aż do czasów reformacji następowało według niego rozszerzanie zasięgu oddziaływania kultury rzymskiej i greckiej na cały kontynent. Ten okres Halecki nazywał „epoką europejską”. Kolejny zaś, aż do zakończenia I wojny światowej, nazywał ze względu na rozszerzenie zasięgu kultury europejskiej „atlantyckim”. Wiek XX z kolei był dla niego okresem utraty światowego znaczenia Europy.
W połowie lat trzydziestych w swoich wystąpieniach i pracach naukowych Halecki konsekwentnie przedstawiał Polskę jako zaporę przed ekspansją ideologii komunistycznej. Jednocześnie w przeciwieństwie do wielu współczesnych mu obserwatorów życia międzynarodowego krytykował porozumienie z Monachium z 1938 r.
Wybuch wojny zastał go w Szwajcarii. Potem wyjechał do Francji, Wielkiej Brytanii i USA. Bardzo negatywnie oceniał politykę Wielkiej Trójki wobec Polski. Opierając się na założeniu o wyjątkowości Europy Środkowej, odrzucał jakąkolwiek podległość narodów tej części kontynentu wielkim mocarstwom – III Rzeszy i ZSRS.
Halecki rzecznikiem federacji
Po wojnie przeniósł swoje koncepcje budowy federacji państw Europy Środkowej na cały kontynent, a nawet całą kulturę zachodnią.
Postulował budowę ścisłej wspólnoty transatlantyckiej, która miała stanowić zaporę przeciwko ekspansji komunizmu. Odrzucił określenie granic wspólnoty atlantyckiej. W latach pięćdziesiątych opublikował prace „Borderlands of Western Civilization” oraz „Limits and Divisions of European History” w których doprecyzował swoje rozumienie granic Europy Środkowo-Wschodniej. Dzieła te stały się podręcznikami akademickimi na wydziałach historycznych amerykańskich uniwersytetów.
Sprawa niepodległej Polski wciąż pozostawała w centrum jego zainteresowań. Podczas pobytu w Stanach Zjednoczonych w styczniu 1944 r. wziął udział w debacie radiowej o powojennym kształcie Europy z sowieckim attaché wojskowym w Waszyngtonie.
Amerykańska opinia publiczna jednoznacznie uznała jego zwycięstwo w dyskusji. W 1945 r. w artykule „VI rozbiór Polski” potępiał podporządkowanie Polski imperium sowieckiemu.
W latach 1944–1961 kierował Katedrą Europy Wschodniej na Fordham University w Nowym Jorku. Był również wykładowcą uniwersytetu w Montrealu, Columbia University w Nowym Jorku, Uniwersytetu św. Ignacego Loyoli w Rzymie, University of California w Berkeley. W latach 1942–1962 stał na czele Polskiego Instytutu Naukowego w Nowym Jorku.
Był także ceniony przez Kościół wszystkich papieży, od Piusa XII po Pawła VI. Nosił tytuł Tajnego Szambelana Jego Świątobliwości.
PRL o Haleckim
Wygłosił przemówienie na rzymskich uroczystościach z okazji Milenium Chrztu Polski. Wywołało ono wściekłość władz komunistycznych w Polsce. Halecki zajmował się też dziejami polskiego Kościoła.
Reżim komunistyczny dążący do pełnego uzależnienia polityki zagranicznej PRL od Moskwy skazał Haleckiego na zapomnienie.
Szczególną nienawiść ideologów komunistycznych wzbudzały jego stosunek do katolicyzmu jako fundamentu cywilizacji oraz idee budowy federacji narodów Europy Środkowo-Wschodniej.
Na uchodźstwie cieszył się niezwykłym szacunkiem, był jednym z największych autorytetów moralnych i intelektualnych najważniejszych środowisk emigracyjnych. Wiele lat ataków politycznych oraz przemilczania dorobku Haleckiego w PRL-u sprawiło, że jego twórczość i zasługi były niemal nieznane. Jego najważniejsze prace publikowane na emigracji wychodziły w Polsce dopiero po 1989 r
Historyk do końca życia pozostawał aktywny naukowo. Jeszcze w ostatnich dniach pracował nad dziełem poświęconym Jadwidze Andegaweńskiej. Zmarł 17 września 1973 r. w White Plains w stanie Nowy Jork.(PAP)
