Budynek YMCA przy ul. Konopnickiej 6 w Warszawie. Źródło: Wikimedia Commons
100 lat temu, 8 grudnia 1923 r., powstała Polska YMCA. Pierwszym honorowym członkiem został marszałek Józef Piłsudski. Dzięki organizacji polska młodzież poznała koszykówkę, siatkówkę i piłkę wodną - powiedział PAP prezes Fundacji Muzeum Jazzu im. Leopolda Tyrmanda i wiceprezes Polskiej YMCA Andrzej Rumianowski.
Young Men's Christian Association (YMCA) – Chrześcijańskie Stowarzyszenie Młodych Mężczyzn – powstało 6 czerwca 1844 r. w Londynie z inicjatywy filantropa sir George'a Williamsa (1821-1905). Organizacja prowadziła działalność edukacyjną, opiekuńczą i wychowawczą dla młodzieży. Po siedmiu latach powstało jej przedstawicielstwo w USA, a w kolejnych we Francji, w Szwajcarii i kilkudziesięciu innych krajach.
"Do niepodległej Rzeczypospolitej YMCA trafiła w 1919 r. z Francji, wraz z żołnierzami armii gen. Józefa Hallera. Zakładano sklepy dla żołnierzy, organizowano imprezy kulturalne i promowano sport – polska młodzież poznała nowe dyscypliny – koszykówkę, siatkówkę i piłkę wodną" – powiedział PAP Andrzej Rumianowski.
"Do niepodległej Rzeczypospolitej YMCA trafiła w 1919 r. z Francji, wraz z żołnierzami armii gen. Józefa Hallera. Zakładano sklepy dla żołnierzy, organizowano imprezy kulturalne i promowano sport – polska młodzież poznała nowe dyscypliny – koszykówkę, siatkówkę i piłkę wodną" – powiedział PAP Andrzej Rumianowski.
Ogniska zorganizowano m.in. w Warszawie, Krakowie, we Lwowie, w Brześciu, Częstochowie, Lublinie, Tarnopolu i w Wilnie. YMCA promowała w Polsce kulturę fizyczną – gimnastykę, boks, pływanie, zapasy i inne dyscypliny, a także kulturę – tworzyła biblioteki i czytelnie, organizowała koncerty, odczyty i kursy językowe.
Oficjalnie Polska YMCA powstała 8 grudnia 1923 r. Pierwszym jej prezesem był Stanisław Staniszewski, a dyrektorem generalnym Amerykanin Paul Super.
"Tego dnia podczas uroczystości z udziałem prezydenta Stanisława Wojciechowskiego pierwszym honorowym członkiem Polskiej YMCA został marszałek Józef Piłsudski" – wyjaśnił obecny wiceprezes organizacji. Organizację nazywano potocznie "Ciocią Imcią".
Józef Piłsudski (1867-1935)
Na siedzibę warszawskiej YMCA wybrano początkowo pałac Młodziejowskiego przy ul. Miodowej 10. Rozwój organizacji sprawił, że konieczna stała się budowa nowej, większej siedziby. Budynek Polskiej YMCA w Warszawie, przy ul. Konopnickiej 6, wzniesiono w latach 1929-32 według projektu inż. Antoniego Jawornickiego. Mieścił m.in. salę widowiskową, pomieszczenia biurowe i kryty, 25-metrowy basen. Prace budowlane wykonała firma "Martens i Daab".
"Budowa kosztowała cztery miliony złotych. Dwa i pół miliona pochodziło z darowizny amerykańskiego przemysłowca Sereno P. Fenna, prezesa YMCA w Cleveland (Ohio), a reszta – ze składek społecznych i organizacyjnych. W latach 30. oceniano, że był to najbardziej okazały budynek YMCA w Europie" – wyjaśnił Rumianowski, dodając, że do organizacji należała także przystań wioślarska między obecnym mostem Łazienkowskim a mostem Poniatowskiego.
"YMCA rozporządza 12 ośrodkami w Polsce, z których trzy (Warszawa, Kraków i Łódź) posiadają własne gmachy, przystosowane do jej celów [...] sale wykładowe, czytelnie, biblioteki, sale gimnastyczne i bufety bezalkoholowe [...] Poza tem prowadzi szereg świetlic dzielnicowych dla młodzieży robotniczej i rzemieślniczej [...] jak również trzy stałe obozy letnie typu wychowawczego w Mszanie Dolnej, koło Sulejowa i w Szwajcarii Kaszubskiej [...] W ostatnim okresie z akcji społecznej Polskiej YMCA korzystało 50 tys. osób" – pisano w tekście "15-lecie Polskiej YMCA" na łamach magazynu "Światowid" w grudniu 1938 r. 19 marca 1939 r. w sali warszawskiej YMCA odbył się mecz koszykówki Polska-III Rzesza. Polacy zwyciężyli 50:10.
W październiku 1939 r. Wehrmacht przejął budynek przy Konopnickiej. W czasie Powstania Warszawskiego, 2 września 1944 r., zdobyli go żołnierze Batalionu AK "Miłosz".
W październiku 1939 r. Wehrmacht przejął budynek przy Konopnickiej. W czasie Powstania Warszawskiego, 2 września 1944 r., zdobyli go żołnierze Batalionu AK "Miłosz".
"Po wybuchu wojny Paul Super założył w Rumunii Amerykańską Komisję Pomocy Polakom (AKPP), która współpracowała z YMCA. Polska YMCA działała we Francji i w Wielkiej Brytanii. +Ekipa Polowa+ obsługiwała 1. Dywizję Pancerną gen. Maczka. W 18 samochodach urządzono kantyny, sklepy i biblioteki dla żołnierzy i kina objazdowe. Placówki YMCA były też w Rodezji, Ugandzie i w Kenii, gdzie pomagały ponad 18 tysiącom polskich uchodźców, którzy wraz z Armią Andersa wydostali się z ZSRS i trafili do Afryki" – przypomniał Rumianowski.
Po wojnie YMCA wznowiła działalność w Polsce. Zbudowano ośrodek wioślarski przy Wale Miedzeszyńskim w Warszawie. Obiekt oddano do użytku w 1948 r. Wkrótce przejęły go władze komunistyczne. Obecnie istnieje jako Międzyszkolny Ośrodek Sportowy nr 2.
Leopold Tyrmand (1920-1985)
"W kwietniu 1946 r. do Warszawy powrócił dziennikarz Leopold Tyrmand, którego Niemcy więzili w obozie Grini koło Oslo. Zamieszkał w gmachu YMCA przy ul. Konopnickiej 6, w pokoju na pierwszym piętrze. Już miesiąc później założył w YMCA pierwszy klub jazzowy w powojennej Polsce – Jazz Club Polskiej YMCA, i zorganizował pierwsze, jeszcze nieoficjalne jam session w powojennej Polsce. Kierownikiem muzycznym został czeski saksofonista Charles Bovery" – wyjaśnił.
W piątek 30 maja 1947 r. w sali widowiskowej budynku YMCA odbył się koncert, który do historii polskiego jazzu przeszedł pod nazwą "Jam Session, Hot Jazz, Swing, Boogie Woogie". Była to pierwsza oficjalna impreza jazzowa w Warszawie.
"Wielki koncert improwizowanej muzyki jazzowej, zorganizowany przez Jazz Club [...] Grają Charles Bowery, Jan Isaakiewicz, Janu Byliński (+Mrek-Mrek+), Wacław Czyż, Maciej Dobrzyński (+Jackson+), Wiesław Machan, Juliusz Skowroński, Waldemar Valdi" – czytamy na wydrukowanym czerwoną czcionką plakacie zapowiadającym wydarzenie. Pod ostatnim pseudonimem wystąpił późniejszy laureat III nagrody na IV Międzynarodowym Konkursie Pianistycznym im. Fryderyka Chopina (1949) Waldemar Maciszewski (1927-1956). Występy organizował i zapowiadał Tyrmand.
W piątek 30 maja 1947 r. w sali widowiskowej budynku YMCA odbył się koncert, który do historii polskiego jazzu przeszedł pod nazwą "Jam Session, Hot Jazz, Swing, Boogie Woogie". Była to pierwsza oficjalna impreza jazzowa w Warszawie.
"Koncert okazał się wielkim sukcesem muzyków. Nagrodzono ich gorącym aplauzem i owacjami. Był to także wielki sukces Tyrmanda, niestrudzonego popularyzatora jazzu w Polsce. Po wojennej traumie młodzi ludzie w Polsce chcieli słuchać jazzu, jednak amerykańskie korzenie tego gatunku muzycznego sprawiły, że stał się on solą w oku komunistycznych władz, które traktowały jazz jako wybryk +zdemoralizowanej Ameryki+" – podkreślił Rumianowski.
9 listopada 1947 r. odbył się kolejny koncert w Warszawie. "[...] sala wypełniona była po brzegi. Po rozsunięciu kurtyny [...] publiczności ukazała się w pełnym składzie orkiestra +Jazz– Clubu+ Polskiej YMCA gorąco witana oklaskami" – informowało "Słowo Powszechne" z 12 listopada 1947 r.
"Huragany oklasków, zresztą najzupełniej zasłużonych, zebrała pani Jeanne Johnston-Schiele, refrenistka londyńskiej BBC [...] Równym powodzeniem cieszył się p. Skowroński – klarnecista. Podrygiwanie w rytm muzyki wkrótce udzieliło się także i publiczności. Wacław Czyż i Waldemar Valdi zdobyli sobie serca słuchaczy doskonałą techniką i grą na fortepianie. [...] Całość wypadła nadzwyczaj efektownie, postawiona na stopie zachodnio-europejskiej, a nawet amerykańskiej" – oceniał korespondent dziennika. Kluby jazzowe YMCA zorganizowano także w Łodzi i Krakowie.
"W listopadzie 1948 r. Walne Zgromadzenie Kompozytorów Polskich oceniło muzykę jazzową jako godną potępienia i zagrożenie dla +prawdziwych wartości muzycznych+" – pisał Wojciech Fułek na łamach "Jazz Forum" (2016).
W grudniu 1949 r. komunistyczne władze zakazały działalności YMCA w Polsce. Uznano ją za "narzędzie burżuazyjno-faszystowskiego wychowania, popierane przez zagranicznych mocodawców i sanacyjne czynniki rządzące", jak pisała wówczas "Trybuna Ludu". Komunistyczne władze skonfiskowały budynki i majątek organizacji.
"Mieszkam w dawnym gmachu Polskiej YMCA, przy ulicy Konopnickiej [...] Zaraz po wojnie [...] gmach ten był towarzyskim i rozrywkowo-kulturalnym centrum Warszawy, zasobny w wygodne pomieszczenia [...] administrowany przez znakomitą, bogatą instytucję stanowił istne błogosławieństwo dla młodzieży i w ogóle warszawiaków, którzy gnieżdżąc się w urągających najczęściej wymogom ludzkich mieszkaniach, garnęli się do czystej, ciepłej, ożywionej YMCA. [...] – pisał Tyrmand w "Dzienniku 1954".
Po upadku PRL organizację reaktywowano pod nazwą Związek Polskiej Młodzieży Chrześcijańskiej Polska YMCA. Obecnie w budynku przy Konopnickiej mieści się m.in. Komenda Główna ZHP, Teatr Buffo i Basen Artystyczny – Warszawska Opera Kameralna.
W styczniu 2012 r. przy Ognisku Miłośników Jazzu Polskiej YMCA i Fundacji Muzeum Jazzu im. Leopolda Tyrmanda przy ul. Konopnickiej 6 powstało Muzeum Jazzu.
Po upadku PRL organizację reaktywowano pod nazwą Związek Polskiej Młodzieży Chrześcijańskiej Polska YMCA. Obecnie w budynku przy Konopnickiej mieści się m.in. Komenda Główna ZHP, Teatr Buffo i Basen Artystyczny – Warszawska Opera Kameralna.
"Jako muzeum zorganizowaliśmy 146 koncertów i wystaw w 50 miastach Polski i zagranicy. Aktywnie działa strona muzeumjazzu.pl. Ponadto Polska YMCA organizuje zajęcia sportowe, m.in. pływanie, koszykówkę, siatkówkę, rolki, szachy i karate oraz zajęcia edukacyjne dla młodzieży w Warszawie, Łodzi, Częstochowie, Gdyni i Krakowie" – wskazał Rumianowski.(PAP)
Autor: Maciej Replewicz
mr/ skp/
