Spotkanie z Hanną Krall z okazji przyznania jej książce "Król Kier znów na wylocie" tytułu Warszawskiej Premiery Literackiej odbyło się w warszawskim Klubie Księgarza 20 listopada 2006 r. Fot. PAP/Bartłomiej Zborowski
Hanna Krall we wtorek obchodzi 90. urodziny. Jak przyznaje, w swoich reportażach opowiada świat poprzez ważne szczegóły. "Rozkładam świat na cząsteczki, a później go składam na nowo" - tłumaczyła w jednej z książek. Z okazji jej jubileuszu w Warszawie odbędzie się "Weekend z Hanną Krall".
Hanna Krall mówi o sobie, że żyje życiem zwielokrotnionym o opowieści swych bohaterów. Choć kronikarka okupacyjnego dramatu polskich Żydów niechętnie o sobie opowiada, przyznaje, że niektórymi elementami własnej biografii dzieliła się z bohaterami swoich książek.
"List do R.K.: Wiesz co, Rysiu? Mamy 2025 rok, tu u nas, i ja skończę 90 lat w tym roku. Miałeś tyle? Nie miałeś, to nie możesz wiedzieć, jak człowiek z tym się czuje, jaki zdziwiony jest" - napisała w liście skierowanym do Ryszarda Kapuścińskiego, opublikowanym w nowym wydaniu "Reporterki", książkowym portrecie Hanny Krall autorstwa Jacka Antczaka. "Mariusz Szczygieł chce z tej okazji urządzić weekend czy nawet cały tydzień i już mianował koordynatorkę strony programowo-organizacyjnej. Próbuję mu to wyperswadować. Panie Mariuszu, mówię, to nie jest na temat. Świętowanie reporterskich urodzin, kiedy na świecie jest tyle ważnych, poważnych i niewesołych spraw... »Nikt nam nie zabroni - odpowiada Mariusz Szczygieł - oglądania filmów i przedstawień teatralnych na podstawie reportaży Hanny Krall«. No cóż... chcą, niech oglądają".
W ramach "Weekendu z Hanną Krall" 23 maja w Faktycznym Domu Kultury w Warszawie odbędzie się koncert pod hasłem "Muzyka i czytanie". Wystąpi wokalistka i kompozytorka Ola Bilińska, a w trakcie koncertu wybrane fragmenty reportaży Krall przeczytają m.in. sam Szczygieł i reporterka Olga Gitkiewicz. Następnego dnia o tym, "Jak trzy pokolenia czytają Krall", rozmawiać będą Dorota Masłowska, Szantal Strzelińska i Jacek Antczak. Spotkanie - ze specjalnym udziałem reporterki - poprowadzi Szczygieł. 25 maja w stołecznym Nowym Teatrze "o 25 latach artystycznej przyjaźni, wspólnych inspiracjach i opowieściach, które przechodzą ze słowa na scenę", rozmawiać z Hanną Krall będzie reżyser Krzysztof Warlikowski.
Krall urodziła się 20 maja 1935 r. w Warszawie w zasymilowanej rodzinie żydowskiej. Podczas okupacji jej rodzice zginęli w obozie na Majdanku. Pięcioletnia Krall została wykradziona z transportu do obozu, przeżyła dzięki pomocy Polaków - po latach obliczyła, że do jej ocalenia przyczyniło się około 50 osób. Dziewczynkę przekazywano z rodziny do rodziny w Krasnoglinach, Rykach, Warszawie, przebywała także w klasztorze sióstr Albertynek w Życzynie. Ukrywanie Hanny Krall finansowała Żegota. Po wojnie została umieszczona w sierocińcu dla żydowskich dzieci.
W marcu 1975 r. w czasopiśmie "Odra" ukazał się zapis rozmowy Krall z Markiem Edelmanem, ostatnim dowódcą powstania w getcie warszawskim. Autorka przystąpiła do pracy nad kontynuacją opowieści o powstańczym zrywie, która pod tytułem "Zdążyć przed Panem Bogiem" drukowana była w odcinkach w "Odrze" w 1976 r., a rok później ukazała się w formie książkowej.
Pozycja ta przyniosła Krall światowy rozgłos. W 1979 r. ukazało się pierwsze zagraniczne - niemieckie - wydanie książki ze wstępem autorstwa Willy'ego Brandta, kanclerza Niemiec Zachodnich.
Książkę Krall - pisał - "odebrałem nie jako książkę o umieraniu, widzę w niej raczej książkę o życiu, dla życia. Przestrogę, by przeciwstawiać się zniszczeniu, nie tracić wiary w życie, zachować wolę przeżycia". Z czasem "Zdążyć przed Panem Bogiem" trafiła także na listę lektur szkolnych.
W książce "Reporterka", zapisie rozmowy z Jackiem Antczakiem, Krall tłumaczyła: "Mój sposób na reportaż polega na podzieleniu świata na bardzo drobne realia, na drobne cząstki, na jakieś tam swetry, wąsy, sztuczne kwiaty, żeberka wieprzowe, małe fiaty, na to wszystko, co się da podzielić. Później oddzielam, odwirowuję to, co niepotrzebne, i wychodzi efekt zagęszczenia. Krótko mówiąc, rozkładam świat na cząsteczki, a później go składam na nowo. Wymyśliłam sobie, że poprzez ważne szczegóły da się opowiedzieć świat".
W 1985 r. w Paryżu ukazała się "Sublokatorka", w której autorka powróciła do tematu Holokaustu. Powieść, częściowo autobiograficzna, została doceniona przez krytykę i przetłumaczona na wiele języków, a w 1989 r. doczekała się adaptacji teatralnej. W 1987 r. w drugim obiegu zostały wydane "Okna" opisujące losy kobiety wplecione w dramatyczne wydarzenia w Polsce 1984 r. Nakładem wydawnictwa podziemnego ukazał się reportażowy zbiór "Trudności ze wstawaniem", w którym znalazły się fragmenty książek odrzucone przez cenzurę. Rok później wydrukowany został tom reportaży "Hipnoza". Kolejne książki Krall to m.in. "Taniec na cudzym weselu" (1993), "Dowody na istnienie" (1995) i "Tam już nie ma żadnej rzeki" (1998), "To ty jesteś Daniel" (2001), "Król Kier znów na wylocie" (2006).
"Pisarz stwarza świat - ludzi, pejzaże, topografię – i decyduje o losach swoich bohaterów. Daje życie, odbiera je, daje miłość, daje śmierć. Nie odważyłabym się na to. Wszystkie moje książki powstały dzięki temu, że ludzie chcą ze mną rozmawiać. Wybieram ludzi, którzy mnie osobiście, prywatnie zaciekawią i chciałabym wiedzieć o nich więcej. Czysta fikcja mnie nie pociąga, życie jest bogatsze. Jak każdy reporter żyję życiem zwielokrotnionym - także moich bohaterów" - opowiadała w "Reporterce".
Już w pierwszych utworach Hanny Krall ukształtował się charakterystyczny dla jej warsztatu pisarskiego styl: krótki, oszczędny w słowach, opierający się na wypowiedzi bohatera ze znikomym komentarzem autorskim. Debiutowała w 1957 r. na łamach "Życia Warszawy" reportażem "Nietoperze nad Miechowem". Następnie podjęła współpracę z "Polityką". "Była niesłychanie zdolna, interesowały ją sprawy niepopularne, uczulona na krzywdę pochylała się nad jednostką. Miała niezwykłą łatwość wychwytywania problemów codzienności" - wspominał wieloletni redaktor naczelny tygodnika Mieczysław Rakowski w wywiadzie udzielonym "Rzeczpospolitej" w 2003 r.
W 1966 r. jako korespondentka czasopisma została wysłana do ZSRR, gdzie przez trzy lata zbierała materiały do reportaży "Na wschód od Arbatu" (1972), "Syberia, kraj możliwości" (1974) oraz "Dojrzałość dostępna dla wszystkich" (1977). W stanie wojennym pisarka opuściła redakcję "Polityki". W latach 1982-87 pełniła funkcję kierownika literackiego Zespołu Filmowego "Tor", po 1980 r. jej artykuły ukazywały się w "Tygodniku Powszechnym", "Odrze", "Res Publice" oraz "Gazecie Wyborczej".
"»Ludzie mówią, że moje książki trzeba czytać dwa albo i więcej razy. Wie pan, co powinnam im powiedzieć?«
- spytała przed swoim wieczorem dla publiczności w Łazienkach Królewskich" - wspomina Mariusz Szczygieł we wstępie do książki Krall "Szczegóły znaczące" (2023). "Powinnam się do nich zwrócić słowami Máraia z »Księgi ziół«: »Czytaj rozumnie, każde słowo, jedno po drugim, tam i z powrotem, wsłuchując się w książkę, wypatrując śladów, które prowadzą w gąszcz, uważając na tajemnicze sygnały«".
Pisarka i reporterka jest laureatką wielu prestiżowych nagród, w tym nagrody Polskiego PEN Clubu (1990), nagrody miesięcznika "Odra" (1990), Nagrody im. Jeanette Schocken przyznanej przez obywateli niemieckiego miasta Bremerhaven (1993), nagrody podziemnej "Solidarność" (1985), Nagrody Wielkiej Fundacji Kultury (1999), Nagrody im. Poli Nireńskiej i Jana Karskiego (1999), Nagrody Porozumienia Europejskiego (Lipsk 2000) oraz Nagrody Herdera. Przekłady jej książek ukazały się m.in. w Stanach Zjednoczonych, Francji, Niemczech, Hiszpanii, Holandii, Izraelu, Szwecji, Czechach, Rumunii, Finlandii, Słowacji, na Węgrzech i we Włoszech. (PAP)
aszw/ pj/
