Zastępca prezesa IPN dr hab. Karol Polejowski przemawia na gali wręczenia nagród „Kustosz Pamięci Narodowej” na Zamku Królewskim w Warszawie. Fot. PAP/Szymon Pulcyn
W środę (18 czerwca) na Zamku Królewskim w Warszawie po raz 24. wręczono nagrody Kustosz Pamięci Narodowej osobom zasłużonym w upamiętnianiu historii Polski. W tym roku otrzymali je: działacz francuskiej Polonii, badacz Kurpiowszczyzny, dziennikarz relacjonujący strajki w PRL i Koło Polaków z Indii 1942-1948.
„Symboliczny tytuł Kustosza ma sens znacznie szerszy, niż pierwotne znaczenie tego słowa. (…) Kustosze Pamięci Narodowej są (…) nie tylko opiekunami dziedzictwa, lecz także często jego obrońcami” – napisał w liście do uczestników prezydent Andrzej Duda, który objął nagrodę patronatem.
Wiceprezes IPN Karol Polejowski wręczył cztery nagrody. Otrzymali je: Gabriel Garçon, naukowiec i działacz polonijny we Francji, Andrzej Władysław Kaczorowski, dziennikarz, opozycjonista, w okresie PRL związany ze strukturami „Solidarności” na wsi, oraz – pośmiertnie – Adam Chętnik, etnograf, badacz kultury kurpiowskiej, działacz na rzecz polskości Warmii i Mazur. Zgodnie z tradycją uhonorowano także organizację – Koło Polaków z Indii 1942-1948, zrzeszające byłych polskich uchodźców ewakuowanych z ZSRR, którzy znaleźli schronienie w Indiach.
„Nasi Kustosze Pamięci Narodowej (…) dzięki swojej działalności nie tylko zachowują pamięć o przeszłości, ale kładą podwaliny pod to, aby przetrwała ona w przyszłych pokoleniach” – zaznaczył Polejowski.
Jak podkreślili organizatorzy, Gabriel Garçon – profesor Wyższej Szkoły Inżynieryjnej w Lille, pochodzący z rodziny polskich górników osiadłych we Francji – „znakomicie propaguje polską historię i kulturę w środowisku francuskojęzycznym. Był związany z ważnymi polonijnymi organizacjami, pełnił wysokie funkcje, m.in. w Katolickim Stowarzyszeniu Młodzieży Polskiej, Kongresie Polonii Francuskiej, Polskim Zjednoczeniu Katolickim”.
„Należę do trzeciego pokolenia emigracji. Od przeszło 50 lat pracuję w różnych stowarzyszeniach polonijnych na terenie północnej Francji i tyleż lat zbieram dokumenty archiwalne dotyczące tej części narodu polskiego, która osiedliła się tam na mocy francusko-polskiej konwencji z 3 września 1919 roku. Bardzo często (…) podkreślałem, że dla ratowania od zapomnienia historii tej fali emigracyjnej konieczna jest współpraca z polskimi instytucjami rządowymi czy pozarządowymi” – powiedział Garçon.
Nagrodę odebrał także Andrzej Władysław Kaczorowski – w latach 80. członek Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Rolników Indywidualnych „Solidarność”. Był obserwatorem strajków i dziennikarzem związanym m.in. z Instytutem Wydawniczym „Pax” oraz prasą podziemną. Relacjonował strajki chłopskie w Ustrzykach Dolnych i Rzeszowie, będąc ich uczestnikiem.
„Swoją wiedzę wykorzystuje w przygotowywaniu publikacji i prowadzeniu badań historycznych” – zaznaczyli organizatorzy uroczystości. Odbierając nagrodę, Kaczorowski przypomniał swojego nauczyciela: „Przede mną Kustoszem Pamięci Narodowej został obecny tu ksiądz infułat Jan Sikorski, który uczył mnie na religii nie tylko prawd wiary, ale i prawdziwej historii Polski, których nie było przecież w PRL-owskich podręcznikach” – powiedział.
Pośmiertnie tytuł Kustosza Pamięci Narodowej otrzymał Adam Chętnik, zmarły w 1967 roku etnograf, badacz Kurpiowszczyzny i działacz narodowy. W 1927 roku założył w Nowogrodzie Skansen Kurpiowski – pierwsze tego rodzaju muzeum w Polsce. Działał na rzecz Polaków z Warmii i Mazur w czasie plebiscytu w 1919 roku. Nagrodę odebrał jego wnuk Jacek Chętnik.
„W Skansenie Kurpiowskim w Nowogrodzie im. Adama Chętnika jest pomnik (…), a na nim napis, puenta życiowa mojego dziadka: »Czyniąc, zastanawiam się, czy to dobre dla Polski«” – zaznaczył.
Zgodnie z tradycją uhonorowano także organizację – w tym roku jest to Koło Polaków z Indii 1942-1948.
„Choć po zakończeniu II wojny światowej Polska znalazła się w obozie zwycięskim, to w wyniku imperialistycznej polityki sowieckiej utraciła suwerenność. Większość polskich uchodźców z Indii udała się do Wielkiej Brytanii, skąd niektórzy ruszyli w dalszą drogę (…). Stowarzyszenie powstało dopiero w 1990 roku, chociaż myśl o jego formalnym założeniu zrodziła się po pierwszym światowym zjeździe Polaków z Indii w 1971 roku (…). Od początku istnienia Koła jego członkowie wspierają potrzebujących – dotkniętych chorobą czy kataklizmem mieszkańców Indii” – napisali w uzasadnieniu organizatorzy.
Nagrodę odebrała przedstawicielka Koła Polaków z Indii 1942-1948 Iwona Ryszkowska. Podkreśliła, że historia Polaków w Indiach jest często nieznana: „Było to dla mnie bardzo trudne, gdy moi znajomi Anglicy pytali się, jak moja mama znalazła się w Indiach, i nie mogli zrozumieć”.
Po uroczystości odbył się koncert muzyki ludowej w wykonaniu Kapeli Kurpiowskiej.
Nagrodę „Kustosz Pamięci Narodowej” przyznaje się corocznie osobom, a także instytucjom i organizacjom społecznym za szczególnie aktywny udział w upamiętnieniu historii narodu polskiego w latach 1939–1989 oraz za działalność publiczną zbieżną z ustawowymi celami IPN. Nagrodę w 2002 r. ustanowił ówczesny prezes Instytutu prof. Leon Kieres, a pomysłodawcą był ówczesny dyrektor krakowskiego oddziału IPN prof. Janusz Kurtyka (prezes IPN w latach 2005–2010). (PAP)
