Chata w Zalipiu, fot. PAP/P. Topolski
Powstanie książka prezentująca biogramy artystyczne 109 malarek ludowych, dawnych i współczesnych, kultywujących tradycję zdobienia malunkami gospodarstw w Zalipiu i okolicznych wsiach. Muzeum Ziemi Tarnowskiej otrzymało na ten cel dofinansowanie z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Paulina Setlak z Muzeum Ziemi Tarnowskiej, które co roku organizuje Konkurs „Malowana Chata” w Zalipiu poinformowała we wtorek, że autorką publikacji jest Urszula Gieroń. Jej książka „Malarki z Powiśla Dąbrowskiego” będzie bogato ilustrowanym wydawnictwem poświęconym tradycyjnej sztuce zdobniczej motywami kwiatowymi, występującej w Zalipiu i okolicznych wsiach Powiśla Dąbrowskiego w Małopolsce.
„Na tle historyczno-etnograficznego rysu rozwoju tego zjawiska, trwającego na Powiślu Dąbrowskim w Małopolsce już od ponad stu lat, przedstawione zostaną biogramy artystyczne 109 malarek ludowych, dawnych i współczesnych - uczestniczek Konkursu +Malowana Chata+ organizowanego przez Muzeum Ziemi Tarnowskiej” - zapowiedziała przedstawicielka placówki muzealnej.
Publikacja – zaznaczyła - poprzez przegląd twórczości malarskich osobowości, ujęty chronologicznie i topograficznie, pokaże ciekawe i cenne dziedzictwo kulturowe. Opisy twórczości wzbogacone zostaną liczną dokumentacją fotograficzną obejmującą ponad 850 zdjęć.
Publikację dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury. Finansowo wsparło ją także województwo małopolskie.
Początki tradycji zdobniczych w regionie Powiśla Dąbrowskiego sięgają końca XIX wieku i są związane z archaicznym stylem dekoracji przy użyciu „pack” (plam wapna) na suficie i piecu w „czarnej izbie” (kuchni). Kobiety malowały osmolone dymem miejsca jasnymi plamami wapna, uderzając pędzlem zwanym „prośnianką” (ze słomy prosa), tworząc geometryczne, koliste wzory w pasowych układach.
Z czasem te wzory przekształciły się w proste motywy roślinne, często przedstawiające koliste, sercowate lub gwiaździste kwiaty z długą łodygą. Początkowe geometryczne formy ewoluowały w bardziej kolorowe i złożone wzory roślinne oraz niekiedy motywy zoomorficzne (ptaki). Inspiracją dla tego rozwoju mogły być wzory z tradycyjnych powiślańskich haftów, takich jak motywy bukietów.
Rozwijające się w okresie międzywojennym zalipiańskie malarstwo w czasie okupacji niemieckiej zaczęło przygasać. Dopiero na przełomie lat 40. i 50. XX wieku zaczęło się ono powoli odradzać. Przyczynił się do tego konkurs „Malowana Chata”, który odbywa się od 1948 r. do chwili obecnej, a corocznie od 1965 roku. Od 1976 roku głównym jego organizatorem jest Muzeum Okręgowe w Tarnowie (od 2024 r. Muzeum Ziemi Tarnowskiej) przy współpracy Domu Malarek w Zalipiu.
Konkurs przyczynił się do rozwoju kreatywności i talentu zalipiańskich malarek, które wprowadziły nowe formy artystycznego wyrazu. Malarki, wcześniej tworzące jedynie wewnętrzne dekoracje, zaczęły ozdabiać elewacje domów: przestrzenie wokół okien, drzwi oraz ściany szczytowe. Z czasem malunkami zaczęto pokrywać również budynki gospodarcze, takie jak stajnie, stodoły, szopy, a nawet piwnice, studnie, psie budy, kurniki, gołębniki i drzewa. W latach 60. i 70. XX wieku zdobnictwo przeżyło rozkwit, z Zalipiem jako głównym ośrodkiem, co doprowadziło do powstania terminu „malowanki zalipiańskie”.
Współcześnie pojawiły się nowe rozwiązania artystyczne, co jest związane z urbanizacyjnymi zmianami na wsi, gdzie tradycyjna drewniana architektura niemal zanikła. Murowane budynki i nowe wystroje wnętrz ograniczyły przestrzeń do malowania, co stanowiło wyzwanie dla artystek z Powiśla Dąbrowskiego. Pojawienie się lepszych materiałów malarskich, takich jak farby olejne, akrylowe i niezmywalne, otworzyło nowe możliwości twórcze, szczególnie dla młodszych malarek.
W tym roku tradycja zdobienia gospodarstw malowanymi motywami kwiatowymi w Zalipiu i sąsiednich wsiach Powiśla Dąbrowskiego została wpisana na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego prowadzoną przez resort kultury i dziedzictwa narodowego we współpracy z Narodowym Instytutem Dziedzictwa.(PAP)
rgr/ dki/
