Raport: szkoła powinna uczyć m.in. krytycznego myślenia, kreatywności i odwagi

Program K’IDS, którego pierwsza, pilotażowa edycja odbyła się w Polsce w latach 2023-2024, został powołany do tego, aby wprowadzić kształcenie uniwersalnych kompetencji, zawartych w opracowanej przez badaczy Holistic Think Tank (HTT) liście wartości „Czego powinna uczyć szkoła?”.

HTT podało, że pilotażowy program K’IDS w Polsce trwał 13 miesięcy - od marca 2023 do kwietnia 2024. Wzięło w nim udział 26 nauczycieli szkół podstawowych z 8 województw, którzy opracowali 245 autorskich scenariuszy lekcji z 13 przedmiotów szkolnych dotyczących nauczania wartości, kompetencji i postaw z listy „Czego powinna uczyć szkoła?”. Zaznaczono, że celem dobrej edukacji powinno być rozwijanie 10 kluczowych kompetencji opartych o wartości humanistyczne, które mają przygotować uczniów do życia w zmieniającym się świecie. Są nimi elastyczność, wspólnotowość, sprawczość, troska o naturę, komunikacja, ciekawość, troska o siebie, cywilizacja i kultura, człowieczeństwo oraz zaufanie i nadzieja.

„Szkoła służy do przekazywania wiedzy, nikt tego nie neguje i tej roli jej nie odbieramy, ale przesunęliśmy akcent. Wartości postawiliśmy na pierwszym miejscu.”

W programie wzięło udział 485 uczniów, 9 szkół publicznych i 6 prywatnych. Efektem programu jest raport, który omówiono we wtorek.

„Szkoła służy do przekazywania wiedzy, nikt tego nie neguje i tej roli jej nie odbieramy, ale przesunęliśmy akcent. Wartości postawiliśmy na pierwszym miejscu” - powiedziała Małgorzata Nowakowska z Holistic Think Tank.

„Najważniejszym elementem była refleksja nauczycieli, tzn. sprawdzenie, jak nowy sposób prowadzenia lekcji sprawdza się w środowisku szkolnym. Refleksja ta była cenna również dla nas, ponieważ wyszliśmy z pewnymi założeniami, ale dopiero z esejów refleksyjnych dowiedzieliśmy się, jak sprawdziły się w szkolnej rzeczywistości” - zauważyła Nowakowska.

Dodała, że nauczyciele otrzymali listę wartości, ale wybór metod do jej realizacji pozostawiono ich kreatywności, doświadczeniu, zaangażowaniu. „Dopiero później zobaczyliśmy, jakie cechy wspólne mają prowadzone przez nich lekcje” - powiedziała.

Przeprowadzone lekcje były oparte m.in. na budowaniu przez nauczycieli dobrych relacji z uczniami. „Nie ma edukacji bez dobrych relacji” - podkreśliła Nowakowska. Dodała, że nauczyciele często pozwalali uczniom współprojektować lekcje.

„Rola ucznia i nauczyciela została przedefiniowana. Uczeń jest osobą autonomiczną i odpowiedzialną za zdobywanie wiedzy, a nauczyciel jest bardziej przewodnikiem, stwarza warunki do nauki” - dodała. Zwróciła też uwagę na brak podręcznika na lekcjach, który nie sprzyja kreatywności ani samodzielnemu wyciąganiu wniosków. Ważnym elementem - dodała - była też praca w grupach.

Z programu płynie m.in. wniosek, że dla nauczycieli wartością jest współpraca interdyscyplinarna. „Większość nauczycieli nie chce być samotną wyspą. Samotność wobec problemów, nowych sytuacji, nie jest wyborem nauczycieli” - powiedziała. Ponadto, nauczyciele chcą tworzyć dobre zajęcia, dające satysfakcję.

W raporcie podano, że wszyscy nauczyciele, którzy przeprowadzili lekcje K’IDS planują kontynuować tworzenie i prowadzenie lekcji opartych na wartościach z listy. Argumentowali m.in., że lekcje te sprzyjają rozwojowi uczniów jako jednostek i odpowiadają ich potrzebom, pomagają w budowaniu świadomego społeczeństwa poprzez wzmacnianie umiejętności komunikacyjnych i społecznych w pracach w grupie, a także dają satysfakcję z wykonanej pracy, którą odczuwają uczniowie i nauczyciele.

7 uczestników programu podjęło współpracę z innymi nauczycielami podczas realizacji scenariuszy lekcji, co - zauważono - stanowi odejście od tradycyjnego modelu prowadzenia lekcji, w którym jeden nauczyciel kontroluje przepływ wiedzy i umiejętności, ponieważ dysponuje całą wiedzą na dany temat.

Po otrzymaniu wszystkich materiałów od nauczycieli, poddano je ewaluacji, którą przeprowadzili doświadczeni eksperci i trenerzy doskonalenia zawodowego nauczycieli, współpracujący z HTT. Treść raportu została opracowana na podstawie: tekstów scenariuszy lekcji, raportów podsumowujących realizację zajęć K’IDS, esejów refleksyjnych, raportów z ewaluacji scenariuszy, ich realizacji oraz oceny esejów refleksyjnych, materiałów wypracowanych przez zespół K’IDS oraz ambasadorów tego programu.

Na podstawie esejów, rozmów z nauczycielami powstała nowa, ulepszona lista. Wynika z niej, że szkoła powinna uczyć rozmowy, w tym uważnego słuchania; bezpieczeństwa, w tym czujności myślenia, zauważania prób manipulacji i oszustw; samoświadomości, w tym znajomości swoich mocnych i słabych punktów; wspólnotowości; odpowiedzialności za siebie, własne działania, sprawczości, uczciwości, krytycznego myślenia, kreatywności i odwagi.

„To, co znalazło się w raporcie, jest podwaliną do dalszej pracy” - zaznaczył Jerzy Nowak z Holistic Think Tank. Dopytywany przez PAP powiedział, że po prezentacji przedstawiciele HTT spotkają się m.in. z wicemarszałek Sejmu Moniką Wielichowską.

„To nasze pierwsze rozmowy, pierwsza obecność w parlamencie, ale nie ostatnia. (...) Nie chcemy wpływać na agendę polityczną, ale chcemy sprawić, by atmosfera pracy nauczycieli była godna, dobra i przyjazna” - podkreślił.

Nowak przekazał, że HTT rozpoczyna też współpracę z uniwersytetami w Polsce i zagranicą. „Do tej pory współpracowaliśmy z Uniwersytetem w Sheffield w Wielkiej Brytanii, który włączył się w badania pilotażowe. Chcemy tę współpracę rozszerzyć, ponieważ wierzymy, że zmiana nauczycieli rozpoczyna się na uczelniach, stamtąd przecież przychodzą do szkół” - dodał.

Wskazał, że poza władzą centralną i uniwersytetami, adresatem zmiany są także samorządy, które decydują o kształcie szkoły. „W najbliższych tygodniach rozpoczniemy akcję rozmów z samorządami, chcemy zaproponować program jako alternatywę dla zmęczonego systemu edukacji” - powiedział.

Podczas debaty eksperci zgodzili się m.in. w kwestii autonomii nauczycieli. „Dla mnie nauczyciel to kreator rzeczywistości. Uważam, że kilkadziesiąt lat temu został zamieniony w robotnika na taśmie. To jest fatalne (...). Niewątpliwie ten zawód jest zawodem twórczym, kreacyjnym i tego bym wymagał od reformatorów edukacji” - argumentował prof. Jacek Konopczyński z Uniwersytetu w Białymstoku, pełnomocnik ministra sprawiedliwości ds. nieletnich.

„Polskiej szkole potrzebna jest wolność. Wolność nauczycieli, wolność sumienia. Potrzebna jest możliwość, we współpracy z triadą edukacyjną, czyli dziećmi, rodzicami i nauczycielami, tworzenia fragmentów biografii młodego człowieka. Wiedza to narzędzie do czegoś więcej” - powiedział.

W czerwcu zostanie ogłoszona 2. edycja programu, z niej także planowany jest raport.

K’IDS jest programem, którego celem jest zmiana sposobu nauczania w szkołach podstawowych na całym świecie poprzez wprowadzenie podejścia holistycznego, kształtującego i wzmacniającego w uczniach wartości humanistyczne w toku prowadzenia lekcji przedmiotowych.(PAP)

Autorka: Paulina Kurek

pak/ agz/