Senatorowie na sali obrad. Fot. PAP/P. Nowak
Senat opowiedział się w piątek za odszkodowaniami za represje organów ścigania ZSRS dla tych osób, które działały na rzecz niepodległości Polski, a obecnie mieszkają na dawnych Kresach II RP. Nowe uprawnienia – jak wynika z danych IPN – mogą dotyczyć ok. 40 tys. osób.
Za przyjęciem projektu opowiedziało się 98 senatorów, nikt nie był przeciw, jedna osoba wstrzymała się od głosu. Teraz projekt trafi do prac Sejmu.
Zaproponowana zmiana zakłada, by odszkodowania przysługiwały nie tylko represjonowanym w latach 1944–56 osobom (działającym na rzecz niepodległości), które mieszkają na obecnym terytorium Polski, ale również tym osobom, które mieszkają w granicach RP z 1 września 1939 r.
Propozycja zmian dotyczy ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, która reguluje w tym kontekście również kwestie odszkodowań. Do prac Senatu projekt ten trafił w sierpniu 2020 r. z inicjatywy senackiej Komisji Ustawodawczej, która przygotowała go zgodnie z rekomendacjami Rzecznika Praw Obywatelskich.
Zaproponowana zmiana zakłada, by odszkodowania przysługiwały nie tylko represjonowanym w latach 1944-56 osobom (działającym na rzecz niepodległości), które mieszkają na obecnym terytorium Polski, ale również tym osobom, które mieszkają w granicach Rzeczypospolitej z 1 września 1939 r., czyli również na dawnych Kresach Wschodnich II RP. W przypadku śmierci tych osób uprawnienie to - zgodnie z dotychczasowymi przepisami - przechodzi na ich najbliższych.
Traktat Ryski
"Co jest istotą tej ustawy? Odszkodowania za działalność na terenie Rzeczypospolitej i Rzeczypospolitej w granicach z Traktatu Ryskiego, czyli na tzw. ziemiach wschodnich Rzeczypospolitej, przysługują na mocy dzisiejszego ustawodawstwa jedynie tym osobom, które mieszkają bądź w chwili śmierci mieszkały na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, na terytorium współczesnego państwa polskiego. Wskazano na to, że ustawodawstwo dyskryminuje tych, którzy mieszkają, a przede wszystkim tych, którzy mieszkali w chwili śmierci na terenie ziem wschodnich Rzeczypospolitej. Projekt ustawy operuje zatem sformułowaniem, które zakłada, że odszkodowania będą przysługiwać zarówno osobom mieszkającym obecnie albo w chwili śmierci na terytorium Polski, jak i tym mieszkającym w granicach ustalonych w Traktacie Ryskim" - tłumaczył senator KO Kazimierz Ujazdowski podczas drugiego czytania projektu w Senacie.
Senator Ujazdowski zgłosił też poprawkę, która została uzgodniona z MSZ i zyskała aprobatę senatorów, by dla większej precyzji zmienić sformułowanie "granice ustalone w Traktacie Ryskim" na: "Rzeczypospolitej w granicach z 1 września 1939 r.".
Z danych IPN wynika, że przybliżona liczba potencjalnych osób, których dotyczy projekt, wynosi 40 tys.
Represje za działalność na rzecz niepodległości Polski - jak podkreślono w ocenie skutków regulacji (OSR) - dotknęły dużą liczbę osób, które mieszkały na ziemiach wchodzących zgodnie z Traktatem Ryskim w skład Państwa Polskiego. Traktat ten - zawarty w Rydze 18 marca 1921 r. - kończył wojnę polsko-bolszewicką i wyznaczał granice państwa polskiego na wschodzie. "W związku z tym należy oczekiwać, że wydatki jakie budżet państwa będzie musiał ponieść, aby wypłacić uprawnionym osobom odszkodowania za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę mogą być wysokie" - czytamy.
W OSR dodano też, że łączna kwota wydatków budżetu państwa będzie zależała od liczby przyznanych odszkodowań i wysokości zasądzonych kwot, jednak - jak zaznaczono - wiarygodne oszacowanie tych wydatków jest trudne. Powodem jest m.in. to, że dane na temat liczby osób represjonowanych są niedokładne, a ponadto o wysokości przyznawanego odszkodowania będą decydowały sądy, do których trafią wnioski osób represjonowanych. Z danych IPN, które przedstawiono podczas wcześniejszych prac senackich komisji, wynika, że przybliżona liczba potencjalnych osób, których dotyczy projekt, wynosi 40 tys.
Ustawa o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego była jedną z pierwszych ustaw uchwalonych przez parlament w wolnej Polsce po 1989 r. Celem tych przepisów jest przywracanie w majestacie prawa czci osobom, które działały na rzecz polskiej niepodległości i były za to represjonowane, a także uregulować kwestie ewentualnych odszkodowań. (PAP)
nno/ dap/ pat/
