W piątek premiera „Czego nie widać” w reż. Piotra Cieplaka w warszawskim Teatrze Komedia

„To nie jest pierwsza farsa, którą wystawiłem. Na początku w tym nurcie teatru wystawiłem `Żołnierza Królowej Madagaskaru` w 1990 r. w Teatrze im. Horzycy w Toruniu, później np. `Słomkowy kapelusz` w 2005 r. w Teatrze Powszechnym w Warszawie” – przypomniał reżyser.

Patrząc od strony technicznej, ta farsa jest tak misternie napisana, że przypomina szwajcarski zegarek.

Pytany, czym różni się „Czego nie widać” od innych fars, Piotr Cieplak powiedział: „to jest jednak inna literatura; coś współczesnego”. „Urok farsy XIX-wiecznej, falbanek, radość igrania ze staromodnością, które stanowiły wyzwanie i atrakcję przy `Słomkowym kapeluszu` - tutaj zostało zastąpione realiami lat 70. XX wieku. To jest inny rodzaj dialogu, inny rodzaj tempa gry, odmienny typ żartu” – podkreślił.

„Dla mnie to głęboko artystyczne wyzwanie przy realizacji `Czego nie widać` nie leży w filozofii tej sztuki, a w rzemiośle. W technice aktorskiej i realizacyjnej” - mówił. „Patrząc od strony technicznej, ta farsa jest tak misternie napisana, że przypomina szwajcarski zegarek. Reżyser Lloyd, grający w tej sztuce, mówi: `ciach, ciach, ciach`. `Sardynki wchodzą, sardynki wychodzą`. I rzeczywiście te słowa nie są tylko żartobliwe, ale ujawniają tajemnicę i trudność realizacji tego tekstu" - wyjaśnił.

„Zrealizowanie w sposób lekki, finezyjny i sprawny tej farsy dla człowieka, który ośmiela się myśleć, że jest rzemieślniczo doświadczonym reżyserem, jest niesamowitym wyzwaniem, a zarazem prawdziwą przyjemnością” – mówił. „Wierzę, że jak się naprawdę dobrze zrobi `wchodzące i schodzące sardynki` - to wtedy cała głębia tego żartu, abstrakcja i jasny absurd `Czego nie widać` może się ujawnić. Dopiero wtedy można przesądzać o sensie i wymowie tego spektaklu” – wyjaśnił Piotr Cieplak.

Reżyser przypomniał, że akcja rozgrywa się na brytyjskiej prowincji, na której objazdowa trupa aktorska przygotowuje premierę. „Najpierw oglądamy próbę generalną. Na pięć minut przed premierą trwają w zespole spory, czy to jest próba techniczna czy generalna. Stąd możemy sobie wyobrazić napięcie i tremę wykonawców” – mówił. „W tym jest głęboka prawda o mechanizmie teatru. Zresztą opisana niezwykle dowcipnie i trafnie” – ocenił.

„Każda dobra sztuka o teatrze jest, staje się zarazem metaforą czegoś szerszego, czyli po prostu życia ludzi. Dotyczy nas wszystkich, którzy w pogoni za drobiazgami zaplątujemy się w te różne nasze sprawy niecierpiące zwłoki, romanse, hierarchie” – tłumaczył. „Słowem, wyłania się z tej farsy szersza perspektywa i mam nadzieję, że w finale tego przedstawienia uda nam się to w Teatrze Komedia uzyskać” - powiedział reżyser.

Zapowiedział, że pod koniec „Czego nie widać” aktorzy „porzucają gagi”, „pozostawiają te swoje sardynki”. „Filmowo można by powiedzieć, że kamera troszkę odjeżdża od sceny - od tego planu, który wypełniał cały ekran – i widzimy kulisy, aktorów i świat z pewnej perspektywy. W rezultacie, dbając bardzo o śmiech, o tempo itp., chciałbym uzyskać ton nieco melancholijny” – wyjaśnił Cieplak.

„W spektaklu unikamy angielskich nazw tych prowincjonalnych miasteczek, bo one nam nic nie mówią. Gdybyśmy wymieniali polskie prowincjonalne miasteczko - to może coś byśmy zyskiwali” - powiedział. „Postanowiliśmy jednak utrzymać ten urok angielskości i pobawić się nim. Bierzemy go w cudzysłów. Jest to sztuka nie tyle współczesna, co grana na przełomie lat 60. i 70. XX wieku w Anglii. Z całym przymrużeniem oka” - wyjaśnił reżyser, dodając, że „jest to jedna z ram inscenizacyjnych”

James Fenton – poeta i jeden z najbardziej cenionych brytyjskich krytyków literatury – po pierwszych spektaklach „Czego nie widać” („Noises Off”) w 1982 r. w Lyric Theatre na londyńskim West Endzie napisał w opiniotwórczym „Sunday Times” o Michaelu Fraynie: „gdyby życie można było opisać jako rozpaczliwą farsę, to on mógłby być nazwany jego idealnym kronikarzem”.

Pytany o to, czy „życie jest rozpaczliwą farsą”, Piotr Cieplak powiedział: „to zestawienie farsy i życia znaleźć możemy już u Szekspira. „Myślę, że nadużywanie tej figury może być trochę frazesem, a jednak coś w tym jest” - wyjaśnił.

„To sprawia, że przeskok od `Czekając na Godota` Becketta, mojej ostatniej premiery w Teatrze Narodowym, do `Czego nie widać` Frayna nie jest dla mnie czymś karkołomnym” - ocenił. „Oczywiście, to zupełnie różne światy dramaturgiczne. Jednocześnie obie te sztuki - na innym poziomie, w odmienny sposób – penetrują ten związek życia i tragikomiczności, absurdu i realności, farsy i dramatu” – podkreślił Piotr Cieplak.

W recenzji z „Czego nie widać” w londyńskim Lyric Theatre James Fenton napisał, że to „jedna z najdowcipniejszych sztuk, jakie kiedykolwiek widział”. „To wielka farsa – nie dla intelektualistów, i nie dla prostaków, ale dla wszystkich – farsa, która podobałaby się Kierkegardowi, choć jego ojcu chyba nie” – podsumowywał angielski krytyk.

„To pełna absurdalnego humoru królowa fars napisana przez jednego z ojców gatunku – Michaela Frayna. Farsa o farsie, kpina na własny temat, opowieść o +teatrze w teatrze+, ale też o wyzwalającej sile naszych małych dramatów, a nawet wielkich katastrof” – czytamy w zapowiedzi przedstawienia.

Podkreślono, że „jeśli każda porządnie napisana i zrobiona farsa jest opowieścią o trzaskających na scenie drzwiach, to `Czego nie widać` jest o trzaskających drzwiach jeszcze bardziej". "W tej kipiącej komizmem sztuce brytyjskiego dramatopisarza – która wraca na scenę Teatru Komedia po 36 latach – nic nie dzieje się bez konsekwencji i w spokojnym tempie. Bez szaleńczego rytmu, który nie pozwala bohaterom stanąć, ocenić sytuacji i spojrzeć trzeźwo, nie ma tej opowieści” – napisano. W warszawskim Teatrze Komedia premiera „Czego nie widać” w reż. Grzegorza Warchoła odbyła się 29 kwietnia 1988 r.

„W spektaklu poznajemy perypetie prowincjonalnej, objazdowej grupy teatralnej przygotowującej się do premiery przedstawienia. Podczas pracy wszystko idzie nie tak. Scenografia się wali, z drzwi wypadają klamki, aktorzy nie pamiętają tekstu. Twórcy prą jednak w bólach i nadziei, że również tym razem się uda. Walczą o coś więcej niż spektakl, bo teatr to przecież nie przedsiębiorstwo, a przedsięwzięcie życia” - czytamy w zapowiedzi spektaklu.

Jak zaznaczono, „Cieplak jako reżyser zawsze z wielką uwagą i czułością przygląda się w swoim teatrze życiu, ludzkim namiętnościom i śmiesznostkom”. „A to o nich właśnie jest `Czego nie widać`. Śmiejemy się z siebie, ale bohaterów traktujemy poważnie i przejmujemy ich sprawami, bo są to sprawy nas wszystkich” - napisano.

„Pokazując w świetle sceny problemy pozornie małe, kulawe, głupie, chcemy powiedzieć: `nic, co ludzkie, nie jest nam obce`, przyznać się do nich i uśmiechnąć, a może też przywrócić godność rzeczom błahym – inaczej mówiąc: odnaleźć w farsie wartość gatunku dającego możliwość zaakceptowania i spojrzenia z dystansu na nas samych, nasze słabości i strachy codzienności. Bo jak powiada sceniczny reżyser Lloyd: `Wejścia i wyjścia. Sardynki wchodzą, sardynki wychodzą. To jest farsa. To jest teatr. To jest życie`” - czytamy w informacji zamieszczonej na stornie Teatru.

Autorem komedii „Noises Off” jest angielski dramatopisarz Michael Frayn. Przekładu dokonali Karol Jakubowicz i Małgorzata Semil. Reżyseria - Piotr Cieplak. Scenografię zaprojektował Wojciech Stefaniak, a kostiumy - Alicja Antoszczyk. Muzykę skomponował Paweł Czepułkowski.

Występują: Eliza Borowska, Maciej Czerklański, Adam Ferency, Sławomir Grzymkowski / Tomasz Sapryk, Oskar Hamerski, Justyna Kowalska / Anna Smołowik, Lidia Sadowa, Agnieszka Skrzypczak i Rafał Zawierucha.

Spektakl adresowany jest do widzów powyżej 14 roku życia.

Premiera „Czego nie widać” - 23 lutego o godz. 19 na Dużej Scenie Teatru Komedia. Kolejne przedstawienia – 24 i 25 lutego.(PAP)

autor: Grzegorz Janikowski

gj/ aszw/