Pomnik Powstańca Śląskiego w Tychach. 1930 r. Fot. NAC
W Tychach, gdzie ponad 101 lat temu w plebiscycie dotyczącym przynależności państwowej Górnego Śląska przeważająca część mieszańców opowiedziała się za Polską, przypomniano w niedzielę tamte wydarzenia. Na frontowej ścianie budynku, w którym był lokal plebiscytowy, odsłonięto tablicę pamiątkową.
Kolejne, mniejsze tablice docelowo pojawią się również w pięciu dawnych wsiach, a obecnie dzielnicach miasta: Cielmicach, Jaroszowicach, Paprocanach, Urbanowicach i Wilkowyjach. Także ich mieszkańcy w plebiscycie 20 marca 1921 roku głosowali w większości za Polską.
Na całym Górnym Śląsku za Polską głosowało 40,4 proc. uczestników plebiscytu, a za Niemcami 59,5 proc. uprawnionych do głosowania. W Tychach ponad 83 proc. głosujących opowiedziało się za przyłączeniem do Polski.
"Dzisiaj jest dla nas oczywiste, że Tychy to Śląsk, Śląsk to Polska. Mieszkamy w bezpiecznym, dostatnim kraju i rzadko wspominamy te czasy, kiedy nic jeszcze nie było oczywiste. Były trzy powstania śląskie, był plebiscyt (...); dopiero nasi mieszkańcy, w ostatecznym zrywie bojowym, musieli wywalczyć sobie to, że dzisiaj jesteśmy w Polsce. Szanujmy to i pamiętajmy, że wolność nie jest dana raz na zawsze - zawsze trzeba o niej pamiętać, mówić, edukować, a zwłaszcza jej bronić" - mówił wiceprezydent Tychów Igor Śmietański.
Powrót Górnego Śląska do Polski – 100. rocznica
Jak przypominają pracownicy Muzeum Miejskiego w Tychach, na całym Górnym Śląsku za Polską głosowało 40,4 proc. uczestników plebiscytu, a za Niemcami 59,5 proc. uprawnionych do głosowania. W Tychach ponad 83 proc. głosujących opowiedziało się za przyłączeniem do Polski (2982 głosów za Polską, wobec 650 za Niemcami), zaś w pięciu okolicznych wsiach przewaga zwolenników włączenia do tworzącej się II RP była jeszcze większa: w pięciu obecnych dzielnicach Tychów za Polską głosowało 306-617 osób, wobec 24-50 za Niemcami.
W Tychach plebiscyt przeprowadzono w budynku ówczesnej restauracji "U Strzeleckiego", gdzie dziś także mieści się Dom Przyjęć. Właśnie na fasadzie tego budynku odsłonięto w niedzielę tablicę pamiątkową. Idea upamiętnienia w ten sposób wyników plebiscytu z 1921 roku wyszła od związanego z Tychami historyka dr. Wojciecha Schaeffera, dyrektora Muzeum Archidiecezjalnego w Katowicach.
"Ludność Tychów i okolicznych samodzielnych wsi w zdecydowanej większości wybrała przyłączenie do odrodzonej Rzeczypospolitej. Jestem przekonany, że moi pradziadowie (...) głosowali właśnie w tym budynku, wrzucając do urny kartonik z napisem Polska - Polen; podobnie głosowali moi przodkowie z Paprocan" - mówił inicjator upamiętnienia Górnoślązaków, uczestniczących w ówczesnym plebiscycie.
Plebiscyt Górnośląski
"Główna tablica w Tychach ma być hołdem nie dla jednej postaci czy wydarzenia, lecz dla naszych górnośląskich przodków, mieszańców Tychów. Ma także ukazywać (...) okres w dziejach Górnego Śląska, chyba jeden z najważniejszych" - tłumaczył Wojciecha Schaeffer.
Tablice wykonał z brązu znany miejscowy rzeźbiarz Tomasz Wenklar - autor m.in. tyskiej rzeźby związanego z tym miastem bluesmana Ryszarda Riedla. Zgodnie z zamysłem pomysłodawcy, dwa umieszczone na tablicy orły: niemiecki i polski w koronie, symbolizują obydwa państwa oraz rozdarcie mieszkańców Górnego Śląska między nimi. W artystycznym wyobrażeniu, wgłębiony w tablicę niemiecki orzeł usuwa się w cień, a uwypuklony orzeł polski wkracza do obejmującej m.in. Tychy części Górnego Śląska.
"Orły, poprzez umieszczenie ich głów tyłem do siebie, są poniekąd alegorią Górnoślązaków i Górnoślązaczek, którzy w szerszej perspektywie - ludności całego obszaru plebiscytowego - spoglądali w zupełnie innych kierunkach" - wyjaśniają tyscy muzealnicy.
Treść odsłoniętej w niedzielę tablicy przypomina procentowy rozkład głosów oddanych za Polską i za Niemcami, ale też pokazuje kolejność zdarzeń: od plebiscytu w 1921 roku, poprzez późniejsze III powstanie śląskie, decyzję Rady Ambasadorów w sprawie podziału Górnego Śląska, po przyłączenie części regionu do Polski na przełomie czerwca i lipca 1922 r.
Treść odsłoniętej w niedzielę tablicy przypomina procentowy rozkład głosów oddanych za Polską i za Niemcami, ale też pokazuje kolejność zdarzeń: od plebiscytu w 1921 roku, poprzez późniejsze III powstanie śląskie, decyzję Rady Ambasadorów w sprawie podziału Górnego Śląska, po przyłączenie części regionu do Polski na przełomie czerwca i lipca 1922 r.
Treść tablic w pozostałych pięciu dzielnicach podkreśli natomiast rolę przodków dzisiejszych mieszkańców tych dawnych wsi, którzy w 1921 roku brali udział w plebiscycie i - pozostawieni przed wyborem - w przeważającej części wybrali Polskę.
W minionych czterech latach w regionie uroczyście obchodzono okrągłe, setne rocznice związane z przyłączeniem części Górnego Śląska do Polski. Proces ten obejmował dwa powstania śląskie (w 1919 i 1920) oraz plebiscyt i trzecie powstanie śląskie w roku 1921. Zwieńczeniem było 20 czerwca 1922 r. wkroczenie na przejmowany przez II Rzeczpospolitą teren wojsk polskich pod dowództwem gen. Stanisława Szeptyckiego.
Natomiast 16 lipca 1922 r. w Katowicach nastąpiło podpisanie aktu inkorporacji części Górnego Śląska i formalne przejęcie przez polskie władze administracji na tym terenie. Tychy oraz sąsiednie miejscowości zostały przyłączone do II Rzeczpospolitej właśnie 16 lipca 1922 roku.(PAP)
mab/ jann/
