Powrót Górnego Śląska do Polski – 100. rocznica - Rocznice

16.07.1922

Akt pamiątkowy objęcia Górnego Śląska przez rząd RP, 16 lipca 1922 r., karta 1. Źródło: Pamiecpolski.archiwa.gov.pl/E. Kisiel

100 lat temu, 16 lipca 1922 r., odbyła się w Katowicach uroczystość zjednoczenia Górnego Śląska z Polską przez symboliczne przejęcie ziemi śląskiej przez rząd RP. Podpisano wówczas Akt Objęcia Górnego Śląska. Moment ten oznaczał zakończenie długotrwałej walki zbrojnej i politycznej o powrót tego regionu w granice Polski.

W październiku 1918 r. Wojciech Korfanty, przywódca Polaków na Śląsku, w swoim ostatnim przemówieniu w Reichstagu zażądał włączenia Górnego Śląska oraz wszystkich innych ziem polskich posiadanych przez Rzeszę w granice odradzającej się Polski. W obliczu klęski Niemiec przed Polakami otwierała się perspektywa skutecznej walki o odzyskanie tych ziem. Już 10 listopada 1918 r. w wielu miastach Górnego Śląska odbyły się polskie wiece. Wkrótce władze niemieckie uznały wszelkie próby agitacji polskiej za zdradę stanu. Tymczasem w podziemiu rozwijały się polskie organizacje wojskowe.

W Traktacie wersalskim zapowiedziano przeprowadzenie na Górnym Śląsku plebiscytu. Niekorzystna dla Polski decyzja wywołała wrzenie wśród górników i robotników fabryk. 15 sierpnia 1919 r. niemieckie wojsko otworzyło ogień do protestujących w Mysłowicach. Zginęło dziesięć osób. Dzień później wybuchło I Powstanie Śląskie. Mimo klęski zwróciło uwagę mocarstw na sprawę Śląska. Pod ich naciskiem Niemcy ogłosili amnestię dla uczestników zrywu. Dwa kolejne powstania – w sierpniu 1920 i maju 1921 r. – doprowadziły do zmiany decyzji, które były efektem przegranego przez Polskę nieuczciwego plebiscytu.

Infografika

20 października 1921 r. aliancka Konferencja Ambasadorów zdecydowała o podziale Górnego Śląska – 2/3 terytorium zamieszkiwane przez nieco ponad połowę ludności przyznano Niemcom, ale większość hut i kopalń znalazło się w Polsce. 17 czerwca 1922 r. oddziały polskie i niemieckie zaczęły wkraczać na przyznane sobie obszary. Dwa dni później na katowickim rynku odbyło się pożegnanie sił alianckich kontrolujących Górny Śląsk.

20 czerwca Wojsko Polskie rozpoczęło zajmowanie Górnego Śląska. Polskie oddziały powitały na moście w Szopienicach tłumy ludzi, wśród nich wojewoda śląski Józef Rymer oraz Wojciech Korfanty. 16 lipca odbyła się w Katowicach uroczystość zjednoczenia Górnego Śląska z Polską. Podpisano wówczas Akt Objęcia Górnego Śląska. Ziemie te stały się najważniejszym regionem przemysłowym II RP.

„Pękajcie okowy niewoli!” – 100 lat temu miasta Górnego Śląska stały się częścią Polski

Michał Szukała (PAP)

COPYRIGHT

Wszelkie materiały (w szczególności depesze agencyjne, zdjęcia, grafiki, filmy) zamieszczone w niniejszym Portalu chronione są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. Materiały te mogą być wykorzystywane wyłącznie na postawie stosownych umów licencyjnych. Jakiekolwiek ich wykorzystywanie przez użytkowników Portalu, poza przewidzianymi przez przepisy prawa wyjątkami, w szczególności dozwolonym użytkiem osobistym, bez ważnej umowy licencyjnej jest zabronione.

Kalendarium

1918

10 listopada
W Bytomiu, Królewskiej Hucie, Załężu i Zabrzu odbyły się manifestacje o charakterze narodowym, na których polska ludność otwarcie wyraziła pragnienie przyłączenia Górnego Śląska.
Koniec grudnia
Strajki polskich górników zakończone starciami z niemiecką policją.
31 grudnia
Władze niemieckie wydały oświadczenie, że wszelkie dążenia na rzecz oderwania Górnego Śląska od Niemiec będą uznawane za zbrodnię stanu.

1919

11 stycznia
W Katowicach powstała tajna Polska Organizacja Wojskowa Górnego Śląska; 11 lutego w domu związkowym „Ul” w Bytomiu odbyło się pierwsze zebranie Komitetu Wykonawczego POWGŚ.
20 stycznia
Odbył się strajk generalny w górnośląskich zakładach przemysłowych. Strajkujący wysunęli żądania usunięcia ze Śląska Grenzschutzu i Freikorpsu.
18 kwietnia
W Poznaniu odbyła się narada przedstawicieli polskiego ruchu narodowego na Śląsku z Wojciechem Korfantym na czele z dowódcą wojsk wielkopolskich Józefem Dowbor-Muśnickim dotycząca ewentualnych działań zbrojnych zmierzających do odzyskania Górnego Śląska.
5 i 14 czerwca
Polska delegacja na konferencję pokojową w Paryżu z Romanem Dmowskim i Ignacym Paderewskim na czele w rozmowach z politykami mocarstw alianckich bezskutecznie zaprotestowała przeciwko organizacji plebiscytu oraz domagała się przyznania tego obszaru Polsce.
28 czerwca
W Wersalu został podpisany traktat pokojowy z Niemcami. W jego 88. artykule zapowiedziano przeprowadzenie na Górnym Śląsku plebiscytu.
31 lipca
Sejm Ustawodawczy ratyfikował Traktat Wersalski.
15 sierpnia
Wojsko niemieckie otworzyło przed bramą kopalni „Mysłowice” ogień do oczekujących na wypłatę robotników i ich rodzin.
I Powstanie Śląskie
16–17 sierpnia
Rozkaz o wybuchu powstania został wysłany do komendantów powiatów rybnickiego i pszczyńskiego. Z Piotrowic wyruszył oddział powstańczy składający się z czterdziestu peowiaków, który stoczył walkę w Gołkowicach.
18 sierpnia
Walki wybuchły na terenie innych powiatów Górnego Śląska: bytomskiego, gliwickiego, tarnogórskiego, katowickiego i chorzowskiego (królewsko-huckiego). Nie udało się jednak zająć żadnego miasta powiatowego.
19 sierpnia
W Goduli został przeprowadzony kontratak niemiecki. Powstanie upadło w powiecie bytomskim; natomiast toczyły się zacięte walki w Bogucicach, Janowie i Mysłowicach. Polski rząd wezwał sojuszników do interwencji i przerwania represji niemieckich na Górnym Śląsku.
20 sierpnia
Kontratak niemiecki na Dąbrówkę Małą i Szopienice.
21 sierpnia
Powstańcy przeprowadzili nieudaną próbę ataku na Mysłowice.
22 sierpnia
Do Polski wycofały się powstańcze oddziały.
23–24 sierpnia
Przy wsparciu oddziałów uzbrojonych i przygotowanych z pomocą Wojska Polskiego zostały podjęte próby ożywienia walk powstańczych.
24 sierpnia
Alfons Zgrzebniok, naczelny dowódca powstania, podjął decyzję o zakończeniu walk.
1 października
Została zawarta polsko-niemiecka umowa amnestyjna, na mocy której szeregowi powstańcy mogli wrócić do domów, dowódcy natomiast pozostali za granicą.
9 listopada
Na Górnym Śląsku odbyły się wybory samorządowe, które zakończyły się zwycięstwem polskich kandydatów.

1920

11 lutego
Zgodnie z postanowieniami Traktatu Wersalskiego władzę na Górnym Śląsku stanowiła Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa. Jej przewodniczącym został francuski generał Henri Le Rond. Po przybyciu aliantów Niemcy wycofali z terenu plebiscytowego jednostki Grenzschutzu, pozostała jednak policja bezpieczeństwa (Sicherheitspolizei lub Sipo) oraz bojówki Selbschutzu.
12 lutego
W bytomskim hotelu Lomnitz działalność rozpoczął Polski Komisariat Plebiscytowy. 20 lutego decyzją Naczelnika Państwa polskim komisarzem plebiscytowym został Wojciech Korfanty.
27 maja
Niemieckie bojówki zaatakowały hotel Lomnitz. Atak został odparty przez polskich działaczy.
15 lipca
Sejm Ustawodawczy II RP uchwalił „statut organiczny dla woj. śląskiego”. Zapewniał on autonomię obszarom Śląska, które po plebiscycie zostaną przyznane Polsce. Nowe województwo miało posiadać również swój parlament zwany Sejmem Śląskim.
17 sierpnia
Niemieccy bojówkarze napadli na katowicką siedzibę Komisji Międzysojuszniczej. Na polskim lekarzu Andrzeju Mielęckim został dokonany bestialski lincz. W Katowicach został ogłoszony stan oblężenia.
18 sierpnia
Bojówki niemieckie ponownie dokonały ataku, tym razem na katowicką siedzibę Komitetu Plebiscytowego oraz pobiły jej pracowników.
II Powstanie Śląskie
19/20 sierpnia
Wybuchło II Powstanie Śląskie. Akcja została dobrze zorganizowana i była sprawnie dowodzona. Walki objęły wiele powiatów, w tym katowicki.
25 sierpnia
Walki ustały po tym, jak 24 sierpnia Komisja Międzysojusznicza zlikwidowała oddziały Sipo. W miejsce znienawidzonej „Sicherki” została powołana polsko-niemiecka policja plebiscytowa (Abstimmungspolizei lub Apo).

1921

Plebiscyt 20 marca
Na Górnym Śląsku został przeprowadzony plebiscyt, w którym wzięło udział prawie 1,2 mln osób (97,5 proc. wszystkich uprawnionych). Za Polską zagłosowało 40,3 proc. Ślązaków, za Niemcami – 59,6 proc. Niemcy wygrali głosowanie w miastach oraz w większości gmin; większość ziem z zakładami przemysłu ciężkiego zostało po stronie niemieckiej.
22 marca
Podczas niemieckiej demonstracji przed siedzibą Polskiego Komitetu Plebiscytowego w Opolu, w obawie przed wybuchem nowych walk interwencji dokonały rozjemcze oddziały francuskie. Tego samego dnia Wojciech Korfanty zaproponował Henri’emu Le Rondowi podział Górnego Śląska mniej więcej wzdłuż Odry (tzw. Linia Korfantego). Negocjacje w sprawie przebiegu granicy toczyły się od końca marca również między państwami alianckimi.
4 kwietnia
W Katowicach odbyła się manifestacja Niemców, którzy domagali się pozostawienia Górnego Śląska w granicach Niemiec.
22 kwietnia
Zatwierdzona została ostateczna wersja operacyjnego planu działań powstańczych.
28 kwietnia
W trakcie narady przywódców polskiej organizacji bojowej rozważano sposób oraz termin rozpoczęcia działań powstańczych.
30 kwietnia
Prasa donosiła o dwóch rozbieżnych raportach sporządzonych przez Komisję. Wzbudziło to wśród Polaków obawy wokół ostatecznej decyzji o losie regionu. Korfanty podjął decyzję o wybuchu powstania. Plany działań zbrojnych oddziałów Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska zostały zatwierdzone już kilka dni wcześniej.
III Powstanie Śląskie
2 maja
W kopalniach i hutach Górnego Śląska wybuchł strajk generalny. Następnej nocy oddziały wojskowe Polaków wysadziły wiadukty kolejowe na Odrze. Akcja „Mosty” polegała na wysadzeniu przez Grupę Destrukcyjną Konrada Wawelberga mostów na liniach kolejowych wiodących w głąb Niemiec.
3 maja
Wybuchło III Powstanie Śląskie. Dyktatorem zrywu został Wojciech Korfanty. Powstańcy szybko opanowali powiaty: pszczyński, katowicki, tarnogórski i rybnicki oraz rozpoczęli blokadę większych miast (tzw. akcja cernowania). W ciągu pierwszego tygodnia walczącym oddziałom udało się zdobyć teren do „Linii Korfantego”.
11 maja
Rozpoczęła się reorganizacja wojsk powstańczych i przekształcenie ich w regularną siłę zbrojną. Został powołany Centralny Komitet Pomocy Górnoślązakom Zagłębia Dąbrowskiego.
21–26 maja
Niemiecka kontrofensywa zakończona walkami na Górze św. Anny. Starcia zakończyły się zmuszeniem powstańców do wycofania się z całego rejonu.
31 maja
Wojciech Korfanty odwołał ppłk. Macieja Mielżyńskiego ze stanowiska naczelnego dowódcy wojsk powstańczych. Wojska alianckie przystąpiły do zajmowania pasa neutralnego.
1 czerwca
Korfanty wydał rozkaz o wstrzymaniu działań zbrojnych i wycofaniu na wyznaczone linie. Wywołało to sprzeciw niektórych dowódców powstania, a część oddziałów kontynuowała walki. Dyktator zrywu nakazał aresztować niesubordynowanych wojskowych.
4–11 czerwca
Niemiecka ofensywa na środkowym odcinku frontu. Ciężkie walki toczyły się o Kędzierzyn, Stare Koźle i Zębowice. Dwa dni później polskie dowództwo wojskowe zapowiedziało przyjęcie mediacji aliantów oraz zakończenie powstania.
12 czerwca
Rozpoczęła się ewakuacja oddziałów powstańczych na linię demarkacyjną.
25 czerwca
Niemcy przyjęli żądania alianckie dot. rozgraniczenia sił polskich i niemieckich.
28 czerwca
Rozpoczęła się równoczesna ewakuacja polskich i niemieckich sił zbrojnych z Górnego Śląska.
12 października
Rada Ligi Narodów ogłosiła decyzję o podziale obszaru plebiscytowego. Polska otrzymała w całości powiaty katowicki i pszczyński oraz Królewską Hutę oraz prawie w całości powiaty raciborski, rybnicki, lubliniecki i tarnogórski. Natomiast Gliwice, Bytom i Zabrze przypadły Niemcom.
20 października
Rada Ambasadorów przy Radzie Ligi Narodów zadecydowała o podziale Górnego Śląska. Do Polski przyłączono 29 proc. obszaru plebiscytowego z 46 proc. ludności i większą częścią przemysłu.

1922

15 maja
Polska i Niemcy podpisały konwencję genewską o Górnym Śląsku dot. spraw gospodarczych i ochrony praw mniejszości narodowych. Konwencja została zawarta na 15 lat.
15 czerwca
Komisja Międzysojusznicza zawiadomiła rządy Polski i Niemiec, że w ciągu miesiąca powinny objąć wszystkie przyznane im terytoria Górnego Śląska.
20 czerwca
Oddziały polskie pod dowództwem gen. Stanisława Szeptyckiego wkroczyły do Katowic. Dzień wcześniej nastąpiło pożegnanie wycofujących się sił alianckich.
16 lipca
W Katowicach odbyła się uroczystość podpisania Aktu Objęcia Górnego Śląska przez Polskę.
24 września
Odbyły się pierwsze wybory do Sejmu Śląskiego. Najwięcej mandatów zdobył Blok Narodowy.

(PAP)
akr/ szuk/ skp/