Klasztor na Świętym Krzyżu, fot. PAP/Piotr Polak
Cyfrowy skaning laserowy zespołu klasztornego na Świętym Krzyżu opracowano na zlecenie świętokrzyskiego urzędu marszałkowskiego. Projekt umożliwi stworzenie szczegółowych modeli 3D zabytku, wirtualnych spacerów oraz pomoże w prowadzeniu prac konserwatorskich.
Prace pomiarowe przeprowadzono przy użyciu dronowego skanowania laserowego oraz naziemnego skanera. Cyfrowa inwentaryzacja klasztoru opierała się na technologii chmury punktów. Dzięki temu udało się zeskanować trudno dostępne elementy architektoniczne oraz zebrać dużą ilość precyzyjnych danych.
Proces pozwolił na stworzenie cyfrowego zapisu obiektu - precyzyjne odwzorowanie zarówno elewacji, jak i wnętrz Bazyliki Trójcy Świętej oraz Kaplicy Relikwii Krzyża Świętego.
Jak przekazał świętokrzyski urząd marszałkowski, zebrane dane zostaną wykorzystane do stworzenia różnorodnych modeli 3D, ortofotomapy terenu klasztoru oraz spacerów wirtualnych po zabytku. Powstanie także cyfrowy bliźniak klasztoru, który pozwoli na szczegółową analizę stanu technicznego oraz wsparcie prac konserwatorskich.
Projekt realizowany był przy współpracy ze Świętokrzyskim Parkiem Narodowym oraz Świętokrzyską Wspólnotą Zakonną Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej.
Podobną technologię skanowania laserowego zastosowano w przypadku paryskiej katedry Notre-Dame. Dzięki cyfrowej chmurze punktów sporządzonej przed pożarem z 2019 roku możliwa była późniejsza precyzyjna odbudowa zabytku.
Położona na wschodnim szczycie Łysej Góry świętokrzyska świątynia pobenedyktyńska to jeden z najważniejszych zabytków klasztornych w Polsce. Charakteryzuje się różnorodną architekturą; zabudowania powstawały na przestrzeni wielu wieków (od XII do XXI w.).
Jednym z najstarszych i najcenniejszych elementów są późnogotyckie krużganki z XV wieku, zdobione unikalnymi w skali kraju rzeźbami heraldycznymi na sklepieniach. Szczególnym miejscem jest również Kaplica Oleśnickich z XVII wieku, gdzie od 1723 roku przechowywany jest relikwiarz Krzyża Świętego. Kaplica ta wyróżnia się bogatą dekoracją manierystyczną, w tym rzeźbami i ołtarzem wykonanym w gdańskim warsztacie około 1620 roku. Wnętrze kaplicy zdobią również freski Mateusza Rejchana z 1782 roku, które przedstawiają historię Krzyża Świętego.
W klasztorze znajdują się również cenne przykłady rzeźby kamiennej z XV-XVIII wieku, w tym pięć figur męskich z XVII wieku, autorstwa rzeźbiarzy doby wazowskiej z Chęcin (m.in. Augustina van Oyena).
Fasady łysogórskiej świątyni nawiązują do rzymskich wzorców: zachodnia przypomina Oratorium Filipinów autorstwa Francesca Borrominiego, a wschodnia inspirowana jest sanktuarium Świętego Krzyża Jerozolimskiego, zaprojektowanym przez Pietro Passalacquaniego i Domenico Gregoriniego.
Według historyków Łysa Góra była miejscem kultu oraz obrzędów Słowian z okresu przed powstaniem i chrystianizacją Państwa Polskiego. W pierwszej połowie XII w. z inicjatywy księcia Bolesława Krzywoustego powstało tam opactwo benedyktyńskie. Od początku istnienia było otoczone kuratelą monarszą, książęcą i królewską. Kiedy na Łysej Górze pojawiły się na początku XIV wieku relikwie drzewa męki pańskiej, opactwo zyskało nową funkcję – sanktuarium o znaczeniu ogólnopolskim.
Opactwo swoją osobistą kuratelą objął Władysław Jagiełło, który odwiedzał to miejsce 11 razy, w tym przed bitwą pod Grunwaldem. Na Św. Krzyżu miał spędzić dwa dni, modląc się o zwycięstwo. Do końca XV wieku znajdowała się tam największa biblioteka średniowiecznej Polski, ze zbiorem około tysiąca rękopisów.
Przed kasacją klasztoru w 1819 r. biblioteka liczyła od 8 do 9 tys. woluminów. Zbiory zostały w dużej mierze zniszczone i rozkradzione po kasacji klasztoru. Uratowaną część przewieziono do Warszawy, a następnie, nakazem carskim, do Petersburga. Zbiory wróciły do Polski po wygranej wojnie polsko-bolszewickiej, na skutek zawartego w 1921 roku traktatu ryskiego. Niestety, zostały spalone po powstaniu warszawskim.
W bibliotece przechowywane były dzieła o charakterze ogólnonarodowym, przede wszystkim „Kazania świętokrzyskie” z przełomu XIII i XIV wieku, „Rocznik świętokrzyski dawny” z XII wieku, pięć piętnastowiecznych pieśni w tym „Lament świętokrzyski”, czy tekst najstarszej kolędy polskiej zwanej od incipitu „Zdrow bądź, krolu anielski".
W 2017 r. „Święty Krzyż – pobenedyktyński zespół klasztorny oraz przedchrześcijańskie obwałowania kamienne na Łysej Górze” na mocy rozporządzenia prezydenta Andrzeja Dudy otrzymał status Pomnika Historii. (PAP)
wdz/ mow/
