Prof. Wiesław Wysocki. Źródło: Serwis Wideo PAP
Konstytucja 3 Maja była wzorowana w jakimś stopniu na konstytucji amerykańskiej i uważano, że ten model republikańskiego stylu będzie coraz bardziej odpowiedni dla poszerzającej się wizji społeczeństwa obywatelskiego – powiedział PAP historyk prof. Wiesław Wysocki.
"Konstytucja 3 Maja jest pierwszą w Europie konstytucją nowożytną, a drugą w świecie - po amerykańskiej" - przypomniał historyk prof. Wiesław Wysocki.
Jak mówił, Ustawa Rządowa z 1791 r. "była wzorowana w jakimś stopniu na konstytucji amerykańskiej i uważano, że ten model republikańskiego już stylu coraz bardziej będzie odpowiedni dla poszerzającej się wizji społeczeństwa obywatelskiego". Historyk dodał, że "wprawdzie nie artykułowano jeszcze tego tak, ale zaczęto już myśleć o innych stanach, bo przecież narodem do tej pory w Rzeczypospolitej była szlachta".
Wysocki wyjaśnił, że "już myślano o tym, że za 20 lat - i to zapisano w Konstytucji 3 Maja - nastąpią istotne zmiany, trzeba będzie na nowo opracować konstytucję, między innymi dla włościan".
Jak dodał, "miasta w jakiś sposób zostały włączone do tej konstytucji, miały swoją reprezentację w Sejmie, który uchwalał tę konstytucję". "A jednocześnie dalsza rola miast była w tym przewidywalnym kolejnym Sejmie jeszcze rozszerzona" - wskazał.
Wysocki zwrócił uwagę, że postępowość Konstytucji 3 Maja przede wszystkim polegała na tym, że zmieniała ona ustrój Rzeczypospolitej - do tej pory oparty o liberum veto.
"System parlamentarny wprawdzie został utrzymany, ale jednocześnie pewne nadużycie, jakie popełniano przy sejmach - interesy prywatne, które zaczęły dominować, powodowały nieważność obrad (...), to zniechęcało do zaangażowania politycznego w życie publiczne i to zostało przekreślone" - mówił.
Prof. Wysocki: trwałość Konstytucji 3 Maja w świadomości zbiorowej była ponadczasowa
Historyk podkreślił wizję głosowania większościowego: "Decyzja miała pozostać w ręku tej samej społeczności, poszerzonej właśnie o te inne grupy obywateli, a zwłaszcza przynajmniej w perspektywie jakiejś rozszerzała odpowiedzialność za własne państwo".
Historyk przypomniał, że Konstytucja 3 Maja funkcjonowała niewiele ponad rok. "Ona przez ten rok czasu została przez wszystkie okręgi, ziemstwa, województwa zaprzysiężona. Nikt nie oprotestowywał, mimo że były protesty zaraz po jej uchwaleniu, ale w sensie przyjęcia przez społeczność tych protestów już nie było" - mówił.
Dodał, że "może pojawiał się tylko jakiś chłodny stosunek do niej, ale w zasadzie była akceptowana i składano zbiorową przysięgę". "To było jakby spopularyzowanie czy nawet upowszechnienie jej wewnętrznych treści" - mówił.
Zdaniem Wysockiego trwałość Konstytucji 3 Maja w świadomości zbiorowej była "ponadczasowa". "Wprawdzie później Księstwo Warszawskie już nie wróciło nawet (do niej) jako do dziedzictwa konstytucyjnego, w Królestwie Kongresowym także nie nawiązywano, ale nawiązał do Konstytucji 3 Maja Rząd Narodowy w powstaniu 1863 r., kiedy ogłosił bardzo znamienny dekret: +Wszyscy ludzie są szlachtą+, czyli upowszechnienie obywatelskości (...) wszystkich stanów Rzeczypospolitej" - zaznaczył historyk.
Jak powiedział, to było takie wyraźne nawiązanie - "zresztą w uzasadnieniu znajdujemy wprost odwołanie się do tradycji 3-majowej".
Wysocki podkreślił, że również konstytucje z okresu międzywojennego nawiązywały do Konstytucji 3 Maja dlatego, że "przecież świadoma mentalność czy zbiorowa świadomość budowana była w dużym stopniu na przywołaniu tradycji Konstytucji 3 Maja jeszcze w czasie I wojny św., kiedy następuje okupacja niemiecka i austriacka dawnego zaboru rosyjskiego, odbywają się wielkie manifestacje 3-majowe, które skupiają dziesiątki, a nawet setki tysięcy ludzi w manifestacjach".
Historyk ocenił, że Polacy byli wówczas tego spragnieni, "ale to poczucie zbiorowości i legenda tej konstytucji oddziaływała także na świadomość i jeżeli w 1914 r. tutaj przynajmniej warszawianie mieli świadomość zdecydowanie prorosyjską i antyniemiecką, to ta antyniemieckość pozostała, ale od roku 1916 wyraźnie jest też akcentowana antyrosyjskość w świadomości społecznej warszawian". "I to dotyczy już później także tych terenów dawnego zaboru rosyjskiego" - dodał.
Wysocki zwrócił także uwagę, że konstytucja francuska była wzorowana na modelu polskiej konstytucji. "On był nagłośniony także poprzez emigrantów, ale przez życzliwe patrzenie na Polaków i stąd ten element ducha Konstytucji 3-majowej możemy odnaleźć w konstytucji francuskiej, która stała się jakby wzorcem dla wielu konstytucji europejskich" – powiedział.
Konstytucja 3 Maja była pierwszą w Europie, a drugą po konstytucji Stanów Zjednoczonych spisaną ustawą zasadniczą na świecie. Ustawa Rządowa z 3 maja 1791 r. stanowiła zwieńczenie reform Rzeczypospolitej podjętych w okresie obrad Sejmu Czteroletniego (1788-1792).
W miejsce wolnej elekcji wprowadzała w Polsce ustrój dziedzicznej monarchii konstytucyjnej. Religii katolickiej przyznawała pozycję uprzywilejowaną, zapewniając tolerancję dla innych wyznań. Przyjęła trójpodział władzy na: prawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Zachowywała też stanową strukturę społeczeństwa, otwierając jednocześnie perspektywy dalszych przekształceń ustroju. (PAP)
ksz/ son/ gma/
