Wystawa „Obcy i niemili” w Żydowskim Instytucie Historycznym
Antysemickie rysunki z polskiej prasy okresu II RP, przedstawiające Żydów m.in. jako istoty demoniczne, zaprezentuje wystawa „Obcy i niemili”, której wernisaż odbędzie się we wtorek wieczorem w Żydowskim Instytucie Historycznym w Warszawie.
Otwarcie ekspozycji poprzedziła wtorkowa konferencja prasowa w ŻIH, z udziałem twórców i organizatorów wystawy. Jak zgodnie podkreślili, karykatury towarzyszące antysemickim artykułom z okresu międzywojennego stanowiły istotny czynnik kształtowania odrażającego wizerunku Żyda, wpływały na poglądy na temat mniejszości żydowskiej w II RP.
Dyrektor ŻIH prof. Paweł Śpiewak przypomniał, że w międzywojennej Polsce nastąpił okres rozwoju żydowskiej kultury, szkolnictwa, tworzenia przez Żydów partii politycznych; z drugiej jednak strony był to dla wyznawców religii mojżeszowej czas dramatyczny. „Bojkot Żydów, getta ławkowe i rysunki antysemickie w polskiej prasie tworzyły wokół Żydów atmosferę nienawiści” – wyjaśnił Śpiewak.
Dyrektor ŻIH prof. Paweł Śpiewak przypomniał, że w międzywojennej Polsce nastąpił okres rozwoju żydowskiej kultury, szkolnictwa, tworzenia przez Żydów partii politycznych; z drugiej jednak strony był to dla wyznawców religii mojżeszowej czas dramatyczny. „Bojkot Żydów, getta ławkowe i rysunki antysemickie w polskiej prasie tworzyły wokół Żydów atmosferę nienawiści” – wyjaśnił Śpiewak.
Jak dodał, przedstawianie w polskiej prasie Żydów jako zdeformowane istoty przypominające zwierzęta, a nawet robactwo, sprzyjało powstawaniu dystansu między Polakami i Żydami, który wywoływał obojętność w czasie Holokaustu.
Wystawa składa się z trzech części. Pierwsza, zatytułowana „Oto Żyd”, prezentuje rysunki ukazujące Żydów we wszystkich jego wcieleniach. „Od przedstawień żydowskiego ciała, odbiegającego wyraźnie od normy człowieczeństwa (...), poprzez ilustracje wyobrażenia o tzw. żydowskiej mentalności, specyficznym żydowskim pomyślunku, aż po pokazanie Żydów jako osoby z natury swej zmaterializowane” – wyjaśnił kurator ekspozycji Dariusz Konstantynow.
Stereotypizacja Żydów w polskiej prasie lat 20. i 30. XX w. – tłumaczył Konstantynow – zmierzała do przypisania im cech demonicznych. „Żyd występuje tu jako diabeł wcielony” – zwrócił uwagę kurator.
Druga część wystawy, nazwana „Tam, gdzie mniejszość jest większością”, poświęcona jest wyobrażeniom o roli mniejszości żydowskiej w II RP. „Najogólniej mówiąc, Żyd we wszystkich tych rysunkach występuje jako wróg (...). Jest wrogiem, kiedy jest komunistą i bolszewikiem; jest wrogiem, gdy jest wyzyskiwaczem i kapitalistą” – wyjaśnił Konstantynow. Zaznaczył, że żydowska mniejszość została ukazana jako społeczność agresywna, dążąca do rozciągnięcia swych zgubnych wpływów na całą Polskę.
Trzecia część ekspozycji – „Co zrobić z Żydami?” – przybliża obecne na łamach antysemickiej prasy sposoby rozwiązania tzw. kwestii żydowskiej. Na rysunkach przedstawiono rozmaite kierunki emigracji Żydów z Polski; doceniono także nazistów, którzy podjęli „trud” rozprawienia się z Żydami w swym kraju.
Zaprezentowane na wystawie prace były publikowane w okresie międzywojennym na łamach m.in.: „Kuriera Poznańskiego”, „Dziennika Bydgoskiego”, „ABC-Nowin Codziennych”, „Wieczoru Warszawskiego”, „Podbipięty”, „Prosto z mostu”, „Szczutka”, „Szopki”, „Muchy”, „Żółtej Muchy”, „Szarży”, „Pokrzyw” i „Szabes-Kuriera”.
Autorzy rysunków to zarówno znani artyści profesjonalni (m.in. Jerzy Zaruba, Kamil Mackiewicz, Włodzimierz Bartoszewicz, Włodzimierz Łukasik, Jerzy Srokowski, Kazimierz Grus i Maja Berezowska), jak i anonimowi, podpisujący się monogramami i pseudonimami.
Oprócz obejrzenia antysemickich rysunków, zwiedzający wystawę będą mogli zobaczyć film o mowie nienawiści, w którym głos zabrali m.in. profesorowie: Jerzy Bralczyk i Michał Głowiński.
Organizatorem ekspozycji „+Obcy i niemili+. Antysemickie rysunki z prasy polskiej 1919–1939” jest Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma w Warszawie.
Patronat medialny nad wystawą, która potrwa do końca stycznia 2014 r., sprawuje m.in. portal historyczny dzieje.pl, prowadzony przez Polską Agencję Prasową i Muzeum Historii Polski. (PAP)
wmk/ abe/
