Zamek Żupny
Dwa historyczne dokumenty, związane z solnymi przedsiębiorstwami w Wieliczce i Bochni (Małopolskie), można oglądać na wystawie w Zamku Żupnym w Wieliczce. Są to dokumenty wyjątkowe na skalę europejską – powiedział PAP historyk prof. Piotr Franaszek.
Zwiedzający Zamek Żupny w Wieliczce mają okazję zobaczyć „Statut Żup Krakowskich” spisany na polecenie króla Kazimierza Wielkiego w 1368 r.” oraz „Krótki a dokładny opis zarządzania i stosunków wielicko-bocheńskich w 1518 roku”, sporządzony z inicjatywy ówczesnego żupnika, zarządcy skarbu królewskiego, Jana Bonera.
W tym roku przypadają jubileusze obu publikacji – 650-lecie spisania „Statutu Żup Krakowskich” oraz 500-lecie „Krótkiego a dokładnego opisu zarządzania i stosunków wielicko-bocheńskich w 1518 roku”.
„Są to dokumenty wyjątkowe na skalę europejską” – powiedział w poniedziałek PAP historyk prof. Piotr Franaszek, zwracając uwagę na czasy powstania pism oraz ich szczegółowość. Dokumenty te pokazują także – mówił – że Żupy Krakowskie były jednym z największych przedsiębiorstw w Europie. Zdaniem profesora dokumenty są ważnymi źródłami poznania dziejów polskiej gospodarki.
W 1368 r. podskarbi krakowski Dymitr z Klecia, na polecenie króla Kazimierza Wielkiego, uporządkował i spisał prawo normujące zasady wydobycia i sprzedaży soli oraz zarządzania kopalniami i warzelniami w Wieliczce i Bochni. „Statut Żup Krakowskich” jest najstarszym uporządkowanym zbiorem norm prawnych regulujących wielicko-bocheńską gospodarkę solną, w tym stosunki własnościowe, warunki pracy, rodzaje, wielkość i cenę produktów solnych. Wprowadzona w 1368 r. kodyfikacja zaktualizowana została w 1649 i 1743 r.
„Krótki a dokładny opis” z 1518 r. sporządzony został przez pisarza żupnego Stanisława Tarnowskiego z Nieszawy. Opis nie był aktem prawnym, ale obrazował strukturę wewnętrzną i funkcjonowanie Żup Krakowskich, będących przedsiębiorstwem królewskim. W „Opisie” są też m.in. informacje o rodzajach produktów solnych, ich ceny i metody zbytu. "Opis" w 2014 r. został wpisany na Polską Listę Krajową Programu UNESCO "Pamięć Świata".
Zamek Żupny wypożyczył dokumenty, na wystawie będą do 2 grudnia. XV-wieczny odpis (oryginał się nie zachował) rękopisu „Statutu Żup Krakowskich” na stałe znajduje się w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich we Wrocławiu. Najstarszą zachowaną kopię ( II poł. XVI w.) rękopisu „Krótkiego a dokładnego opisu” z 1518 r. przechowuje Biblioteka Naukowa PAU i PAN w Krakowie.
Zamek Żupny w Wieliczce był niegdyś siedzibą zarządu kopalń w Wieliczce i Bochni. Obecnie w Zamku mieści się Muzeum Żup Krakowskich (druga część tego Muzeum jest w Kopalni Soli Wieliczka).
Początki eksploatacji źródeł solankowych na terenie dzisiejszych Wieliczki i Bochni sięgają epoki neolitu (3 tys. lat p.n.e.). W XII i XIII w. wydrążono tu pierwsze głębokie studnie i szyby do wydobycia soli kamiennej.
Obie kopalnie i ich warzelnie od kon. XIII w. do I rozbioru Polski (1772) tworzyły królewskie przedsiębiorstwo - Żupy Krakowskie.
Dziś kopalnie soli w Wieliczce i Bochni są nieczynne wydobywczo, a służą do celów leczniczych (np. groty solne) oraz są zwiedzane przez turystów (muzea i specjalne trasy).
Ekspozycja dwóch historycznych dokumentów została zorganizowana przy okazji Międzynarodowej Konferencji Muzeów Górniczych i Skansenów Podziemnych Wieliczka-Bochnia oraz w rocznicę 40-lecia wpisania wielickiej kopalni soli na pierwszą Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO (1978) oraz pięciolecie rozszerzenia wpisu UNESCO o kopalnię soli w Bochni i Zamek Żupny w Wieliczce. Jubileusze wpisują się w program obchodów setnej rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości.(PAP)
autor: Beata Kołodziej
bko/ itm/
