Źródło: Archiwum Akt Nowych
Archiwalia z wojny obronnej 1939 r., m.in. o obronie Lwowa i Warszawy, także o bitwie pod Kockiem oraz dokumentację dyplomacji RP z lat wojny, przedstawia nowa wystawa Archiwum Akt Nowych. Ekspozycję „Wrzesień 1939 - czas krwi i chwały” można oglądać do 22 września w Warszawie.
Wystawę, którą można obejrzeć w siedzibie Centralnej Biblioteki Rolniczej przy Krakowskim Przedmieściu, tworzy 15 gablot z oryginalnymi dokumentami z lat 1938-1946. "W każdej gablocie chcieliśmy przedstawić coś ciekawego. To dokumenty dotąd niepublikowane, które w archiwach leżą na najniższych półkach, a my chcemy je pokazać też po to, by zachęcić do przyjścia do archiwum" - podkreślił podczas wernisażu kurator wystawy Jarosław Stryjek z Archiwum Akt Nowych.
Wśród zaprezentowanych materiałów są np. albumy dotyczące uzbrojenia Wojska Polskiego, dokumenty wytworzone przez dowództwo obrony Lwowa i Warszawy z września 1939 r. czy rozkazy i meldunki z ostatnich dni walk Samodzielnej Grupy Operacyjnej "Polesie". W części ekspozycji odnoszącej się do konsekwencji wojny obronnej 1939 r. są przedstawione m.in. archiwalia i muzealia związane z powstaniem rządu Polski we Francji, a także z sytuacją Polaków w Związku Sowieckim - w tym pierwsze sporządzone tzw. listy katyńskie. Przedstawione są również dokumenty obrazujące losy Polaków w niewoli niemieckiej.
"Materiały dotyczące obrony Lwowa przedstawiają ówczesne działania artyleryjskie. W naszym archiwum jest to bardzo pokaźny zbiór, z którego wybraliśmy kilka najciekawszych dokumentów" - zaznaczył archiwista.
Ekspozycja, której towarzyszą reprodukcje polskich afiszy i artykułów prasowych z epoki, przedstawia również materiały z okresu poprzedzającego wybuch wojny. Wśród najciekawszych są archiwalia dokumentujące służbę Karola Wojtyły w Junackich Hufcach Pracy w 1938 r.
"Ta dokumentacja pokazuje pokolenie młodych ludzi, którzy wówczas zdali maturę i na miesiąc zostali odesłani do pracy na rzecz Polski; Karol Wojtyła budował wtedy drogę na Orawie (...). W dokumentach jest zapisane, że np. jest on junakiem, że wpłynęło sześć złotych na jego konto, że został wypisany po miesiącu pracy w junackich hufcach i ma odznakę pamiątkową nr 62" - opowiadał Stryjek, podkreślając wychowawcze znaczenie ówczesnych Junackich Hufców Pracy.
Widzowie wystawy będą również mogli zapoznać się z materiałami ukazującymi np. międzynarodowe reperkusje związane z paktem Ribbentrop-Mołotow z 23 sierpnia 1939 r. Pod pozorami "paktu o nieagresji" Niemcy i Związek Sowiecki w tajnym protokole paktu Ribbentrop-Mołotow dokonali podziału stref wpływów, dzieląc między siebie terytoria innych niepodległych państw, w tym Polski. Pakt ten był wstępem do rozpoczęcia drugiej wojny światowej.
Na zakończenie wystawy zaprezentowano wybrane rysunki polskich dzieci ze szkół podstawowych, wykonane w ramach konkursu "Wojna w oczach dziecka" w 1946 r., natomiast jej zwieńczeniem wystawy jest objaśnienie znaczenia ikonografii sukienki "Jasnogórskiej Hetmanki", ozdobionej odznaczeniami, odznakami i proporczykami jednostek Wojska Polskiego z 1939 r., która została złożona jako wotum przez weteranów i kombatantów walk o niepodległą Polskę.
Wernisażowi towarzyszył premierowy pokaz filmu Eugeniusza Starky'ego "Ostatni Korespondent - Julien Bryan - Oblężenie Warszawy 1939", na którym obecny był syn słynnego amerykańskiego korespondenta Samuel Bryan. Julien Bryan - fotograf i filmowiec - ukazał tragedię upadającej stolicy Polski we wrześniu 1939 r. Do Warszawy przybył ostatnim pociągiem 4 września tego roku, a podczas pobytu w mieście jako korespondent mediów w USA robił zdjęcia i kręcił filmy dokumentujące obronę Warszawy i masowe bombardowanie miasta przez Luftwaffe - siły lotnicze III Rzeszy Niemieckiej.
Julien Bryan jest uważany za jedynego zagranicznego dziennikarza będącego wówczas w Warszawie. Przez Polskie Radio zaapelował wówczas do prezydenta USA Franklina Roosevelta o pomoc dla warszawskich cywili, którzy stali się celem dla niemieckich bombowców. 21 września 1939 r. wyjechał z płonącej Warszawy do Stanów Zjednoczonych, zabierając ze sobą bogaty materiał dokumentujący życie ludności cywilnej w walczącym mieście. Zdjęcia Warszawy, ilustrujące artykuły jego autorstwa, znalazły się w grudniu 1939 r. na okładkach amerykańskich magazynów "Look" oraz "Life".
Wystawa Archiwum Akt Nowych "Wrzesień 1939 - czas krwi i chwały", którą po 22 września będzie można oglądać w Naczelnym Sądzie Administracyjnym w Warszawie, powstała na 80-lecie wybuchu II wojny światowej i we współpracy z Narodowym Archiwum Cyfrowym oraz z Archiwami Państwowymi w Poznaniu i Lesznie. (PAP)
nno/ agz/
