Fajki z sepiolitu, drewna, porcelany, bogato rzeźbione i zdobione m.in. w srebrne oprawy można od piątku oglądać w Muzeum Okręgowym w Rzeszowie. Licząca ponad 250 fajek kolekcja ze zbiorów Wschodniosłowackiego Muzeum w Koszycach obejmuje egzemplarze z okresu od XVII do początków XX w.
Jak poinformował PAP koordynator wystawy „Fajki historyczne” Michał Rut, kierownik Działu Sztuki w rzeszowskim muzeum, na wystawie dokumentującej obyczaj palenia tytoniu w Europie zaprezentowano fajki m.in. myśliwskie, cechowe, rezerwistów, korporacyjne, np. członków studenckich zrzeszeń.
Najstarsze fajki pokazane na ekspozycji pochodzą z XVII wieku. Są to fajki wojskowe i – jak zaznaczył Rut - zostały odnalezione podczas prac wykopaliskowych na terenie obecnego więzienia w Koszycach, gdzie kiedyś prawdopodobnie były koszary. Na wystawie znalazły się także fajki z XVIII stulecia, jednak najbogatszy zbiór stanowią eksponaty z XIX do początków XX wieku.
„W XIX i na początku XX wieku, kiedy niewiele wiedziano jeszcze o szkodliwości palenia tytoniu, fajka była oznaką pozycji społecznej właściciela, pokazywała także jego profesję i zainteresowania” – zauważył Rut.
Zwiedzający wystawę mogą zobaczyć fajki wykonane z drewna, porcelany, sepiolitu, czyli morskiej piany, a także z gliny, w tym wczesne gliniane fajki pokrywane polewami żółtymi, zielonymi i brązowymi, a także zdobione wyciskanymi ornamentami.
„Najstarsze z nich są skromne i mają bardzo małe komory na tytoń, który początkowo nie był powszechnie dostępny. Kiedy zwyczaj palenia tytoniu się rozpowszechnił powstawały fajki dla zamożnego odbiorcy o bogatych kształtach, zdobione bogatą ornamentyką, z wykorzystaniem drogich materiałów, takich jak: kość słoniowa, bursztyn, kamienie szlachetne” – wyjaśnił koordynator wystawy.
Dodał, że najstarsze gliniane fajki były stosunkowo niedrogie, ale bardzo delikatne, więc szybko zastąpiono je drewnianymi, które z kolei były drogie ze względu na ich oryginalne zdobienia. Zaznaczył, że te efektowne egzemplarze pokazane na wystawie pochodzą z niegdyś bardzo znanych zakładów na terenie monarchii austro-węgierskiej: warsztat Stiasnego z Kremnicy, czy wytwórnie Ahnertów i Hoenigów w Bańskiej Szczawnicy.
„W ciągu XVIII wieku popularne stały się fajki wyrabiane z sepiolitu, które z terenów Węgier rozpowszechniły się w całej Europie. Były one wykonywane przez wykwalifikowanych rzemieślników dla bogatych rodzin szlacheckich, stąd wiele z nich posiada herby swoich użytkowników. Kiedy w XVIII wieku w Europie opracowano sposoby produkcji porcelany, wiele niemieckich manufaktur wytwarzało fajki z tego cennego materiału. Głowicom fajek nadawano różne formy, później produkowano je w kształcie jajka, co jest praktykowane do dzisiaj” – wyjaśnił Rut.
Na wystawie można zobaczyć fajki o główkach w kształcie psów, jeleni z rozłożystym porożem, ptaków, fantastycznych stworzeń, jak np. uskrzydlonego smoka.
„Są także fajki w formie głów Turków, jako wspomnienie wojen imperium otomańskiego. Zaś w XIX wieku, kiedy fajki stały się przedmiotem kolekcjonerskim, rodzajem pamiątki ważnych rodzinnych wydarzeń, podróży lub zakończonej służby wojskowej, pojawiają się postacie historyczne, m.in. Napoleon, Franciszek Józef” – wymieniał Rut.
Wśród tematyki przedstawianej na fajkach dominują sceny rodzajowe, polowania, prace górnicze, polowe oraz sceny bitew i potyczek.
„Twórcy fajek wykazywali się tu wyjątkową pomysłowością i precyzją, by na ograniczonej powierzchni oddać dynamikę postaci lub rozległość krajobrazu” – zauważył Rut.
Oprócz fajek ekspozycja prezentuje także bogaty zbiór akcesoriów do palenia papierosów i cygar, w tym: papierośnice, ekskluzywne pojemniki na cygara oraz pojemniki na tytoń, tabakierki, zapalniczki, krajalnice do tytoniu, meble, które służyły do przechowywania i eksponowania fajek.
Wśród nich szczególną uwagę zwracają m.in. pojemniki na tytoń w formie pękatych niedźwiedzi trzymających w łapach beczkę lub plastry miodu; dawne pudełka z zapałkami i specjalne chwytniki na te pudełka, ułatwiające krzesanie ognia; przedmioty służące do ciecia i obróbki tytoniu, przypominające dawne narzędzia medyczne, czy wyprawione ze skóry wymion kozich lub owczych charakterystyczne torebki na tytoń. „Torebki te, ozdobione bogatymi haftami i frędzlami, były jednocześnie oznaką bogactwa węgierskich chłopów” – wyjawił Rut.
Wśród mebli znalazł się stolik na fajki i fajczarnia, na których umieszczano całe zestawy fajek. „Meble te, wraz ze zbiorem różnorodnych akcesoriów, stanowiły wyposażenie specjalnych pokojów, gdzie mężczyźni oddawali się przyjemności palenia tytoniu, ale kobiety nie miały tam dostępu” – wyjaśnił koordynator wystawy.
Wystawę można oglądać do 11 października. (PAP)
autor: Agnieszka Pipała
api/ agz/
