Brama główna Uniwersytetu Warszawskiego. Fot. PAP/W. Pacewicz
19 listopada 1816 r. car Rosji i król Polski Aleksander I podpisał dyplom fundacyjny Szkoły Głównej, noszącej od 1817 r. nazwę Uniwersytetu Królewskiego Warszawskiego.
Wydane w 1816 r. „Postanowienie naznaczające założenie Szkoły Głównéy pod imieniém Królewskiego Uniwersytetu” jest uważane za początek istnienia uczelni, która powstała z połączenia dwóch innych ośrodków akademickich założonych w okresie Księstwa Warszawskiego - Szkoły Prawa i Nauk Administracyjnych (w 1808 r.) oraz Szkoły Lekarskiej (w 1809 r.).
Wydane w 1816 r. „Postanowienie naznaczające założenie Szkoły Głównéy pod imieniém Królewskiego Uniwersytetu” jest uważane za początek istnienia uczelni, która powstała z połączenia dwóch innych ośrodków akademickich założonych w okresie Księstwa Warszawskiego - Szkoły Prawa i Nauk Administracyjnych (w 1808 r.) oraz Szkoły Lekarskiej (w 1809 r.).
„W swej treści dyplom ten nie odbiegał od podobnych aktów w innych krajach, zwłaszcza zaś od wcześniejszego o kilka lat (1811) aktu erekcyjnego uniwersytetu berlińskiego: uczelnia otrzymała swobodę w dziedzinie nauczania, nadawania stopni naukowych i prowadzenia badań naukowych, działalność twórcza pracowników naukowych miała być niezależna od oficjalnej cenzury” – pisała prof. Maria Wawrykowa („Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1807-1915”, pod red. S. Kieniewicza).
Początkowo Uniwersytet składał się z 5 wydziałów: Prawa i Administracji, Lekarskiego, Nauk i Sztuk Pięknych, Filozoficznego i Teologicznego. Na uczelni studiowało niespełna 800 osób.
„W dyplomie – dodaje prof. Wawrykowa - został położony nacisk na praktyczne zadania uniwersytetu, co różniło naszą uczelnię od uniwersytetu berlińskiego, przed którym Wilhelm Humboldt postawił cel +wszechstronnego wykształcenia człowieka+, a nie przygotowanie go do określonego zawodu” („Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1807-1915”, pod red. S. Kieniewicza).
Dojście do władzy Mikołaja I oznaczało dla Uniwersytetu koniec okresu względnej liberalizacji, jaką uczelnia cieszyła się za czasów Aleksandra I.
W 1830 r. Mikołaj I zmienił nazwę uczelni na Uniwersytet Królewsko-Aleksandrowski, co było podyktowane chęcią uczczenia pamięci swego poprzednika. W tym czasie Uniwersytet pełnił ważną rolę w podtrzymywaniu tożsamości narodowej. Studenci uczelni licznie wzięli udział w powstaniu listopadowym. Po klęsce zrywu niepodległościowego uczelnia została zamknięta.
Po śmierci cara Mikołaja i wstąpieniu na tron Aleksandra II w 1855 r. w Warszawie założono nowe uczelnie. W 1857 r. powstała Akademia Medyko-Chirurgiczna. Pięć lat później – po włączeniu w jej skład kilku nowych wydziałów – przekształcono ją w Szkołę Główną.
Po powstaniu styczniowym zaborcy ponownie zamknęli uczelnię. W 1870 r. w miejsce dawnego Uniwersytetu utworzono Cesarski Uniwersytet Warszawski, który prowadził nauczanie w języku rosyjskim. Stopniowa rusyfikacja młodzieży polskiej doprowadziła do bojkotu uczelni, który miał miejsce w 1905 r.
Po zajęciu Warszawy przez wojska niemieckie w 1915 r. Cesarski Uniwersytet Warszawski formalnie przestał istnieć. Władze niemieckie zgodziły się jednak na reaktywację niektórych wydziałów dawnego Uniwersytetu, m.in. prawa, lekarskiego i filozoficznego, co przyczyniło się do wzrostu liczby studentów. W 1917 r. wybuchł studencki strajk, w konsekwencji którego zajęcia zostały zawieszone.
Okres II RP to czas wielopłaszczyznowej prosperity Uniwersytetu Warszawskiego. Między 1918 a 1935 r. na terenie uczelni zrealizowano wiele inwestycji budowlanych (powstały nowe gmachy, m.in. Auditorium Maximum). Znacznie wzrosła liczebność kadry naukowej uczelni (do ok. 250 profesorów) oraz liczba studentów (ok. 10 tys.), którzy pobierali naukę na ośmiu wydziałach.
W 1935 r. z inicjatywy obozu sanacyjnego uczelnia została przemianowana na Uniwersytet Józefa Piłsudskiego w Warszawie.
Od 1939 r. okupanci prowadzili politykę eksterminacji polskich elit inteligenckich. Uniwersytet Warszawski został zamknięty, a jego zbiory zagrabione i wywiezione w głąb Niemiec. Budynki należące do uczelni pełniły rolę koszar niemieckiej żandarmerii.
W 1945 r. Uniwersytet Warszawski wznowił działalność, choć w okresie stalinowskim nie istniała swoboda nauczania. Po 1956 r. na uczelni doszło w tym zakresie do zmian, wynikających z liberalizacji ustroju.
W okresie PRL-u Uniwersytet stał się dobrze rozwijającym się ośrodkiem akademickim, w którym kształtowała się niezależna myśl. Jego studentami było wielu działaczy opozycji antykomunistycznej. Wzięli oni udział m.in. w strajkach w marcu 1968 r.
Obecnie Uniwersytet Warszawski jest jednym z największych w kraju oraz cenionym zagranicą ośrodkiem akademickim.
W murach Uniwersytetu kształciło się wielu przedstawicieli polskich elit, m.in. Fryderyk Chopin i Henryk Sienkiewicz.
Waldemar Kowalski (PAP)
wmk/ mjs/ ls/
