Pomnik Małego Powstańca w Warszawie. Źródło: Culture.pl
Pomnik „Małego Powstańca”, przedstawiający blisko 1,5-metrową postać kilkuletniego chłopca w za dużym hełmie, zbyt obszernej panterce, za dużych butach i z przewieszonym przez ramię karabinem, 1 października 1983 r. stanął przy murze obronnym na warszawskim Podwalu. Jest to najbardziej popularne dzieło w dorobku wybitnego polskiego artysty Jerzego Jarnuszkiewicza.
"+Małego Powstańca+ Jerzy Jarnuszkiewicz stworzył jeszcze w czasie studiów w 1946 roku. Była to mała figurka z gipsu malowanego na metalowym stelażu. Rzeźba powstała na konkurs Ministerstwa Kultury, które chciało upamiętnić Powstanie Warszawskie. W 1946 roku władze jeszcze dostrzegały wagę tego zrywu" - wspomina prof. Waldemar Baraniewski, historyk sztuki z warszawskiej ASP i główny kurator wystawy Jarnuszkiewicza "Notatki z przestrzeni" w Zachęcie.
"To była niewielka rzeźba, która nie była planowana jako pomnik. Gdy przyjrzeć się tej figurze, widać, że chłopiec ubrany jest w za dużą panterkę, za duże buty, za duży hełm. Mamy tu do czynienia z przedstawieniem o charakterze vanitas - przemijalności, ilustrowanym w kulturze od wieków często postacią dziecka-putta bawiącego się czaszką. Rzeźbiarz zderzając niewinność dziecka z atrybutami śmierci, podjął ten wątek w bardzo nowoczesny sposób" - wyjaśnił prof. Baraniewski.
Jako pomnik „Mały Powstaniec" stanął na warszawskiej Starówce 1 października 1983 – w trakcie obchodów 15-lecia nadania Chorągwi Warszawskiej ZHP imienia Bohaterów Warszawy. Opatrzono go inskrypcją "Warszawskie dzieci, pójdziemy w bój, za każdy kamień twój, Stolico, damy krew", będącą fragmentem piosenki napisanej przez Stanisława Ryszarda Dobrowolskiego.
Postawienie pomnika związane było z przykrym dla Jarnuszkiewicza epizodem, który przypomniano na wystawie "Notatki z przestrzeni" w Zachęcie (27 stycznia -17 kwietnia 2017 r.). Po konkursie w 1946 r. figurkę zaczął powielać na masową skalę jeden z zakładów odlewniczych; właściwie każdy mógł ją kupić, jako pamiątkę. Jarnuszkiewicz nie protestował, uznając, że spełnia ona w ten sposób swoją funkcję, upamiętniając bohaterski zryw. Gdy za czasów Gierka do Polski zaczęły przyjeżdżać grupy polonijne i na figurkę rosło zapotrzebowanie, właściciel zakładu odlewniczego Władysław Miecznik zaczął rozpowszechniać figurkę dzieło niejakiego Jana Małety. Wtedy już Jarnuszkiewicz zareagował, co skończyło się w sądzie. W końcu artysta proces wygrał, ale przypłacił go zawałem serca i zapaścią zdrowotną. Jednym z efektów procesu była decyzja, by powiększoną do rozmiarów pomnika figurkę ustawić przy Barbakanie.
"+Małego Powstańca+ Jerzego Jarnuszkiewicza zna niemal każdy Polak, jednak mało kto wie, że stojąca przy warszawskim Barbakanie rzeźba to wcale nie oryginał. Oryginał, a raczej tzw. drugi oryginał, czyli rzeźbę odlaną z tej samej formy, ponieważ pierwowzór pomnika zaginął po konkursie - można było oglądać na naszej wystawie „+Varsaviana+, w Salonie Domu Aukcyjnego DESA Unicum. 6 września 2018 r. rzeźba na aukcji została zakupiona za 45 tys. zł przez prywatnego kolekcjonera zamieszkałego w Polsce" - powiedziała PAP Karolina Łuźniak-Marchlewska z DESY Unicum.
Jerzy Jarnuszkiewicz (1919-2005), był twórcą rzeźb, założeń pomnikowych, kompozycji przestrzennych, ale także rzeźby kameralnej, medali i ekslibrisów.
W jego twórczości można prześledzić zmiany, jakim podlegała nie tylko sztuka, ale szeroko rozumiana kultura polska. Od projektów związanych z odbudową kraju i socrealizmem, przez odwilż, fascynację formami nowoczesnymi i ekspresyjnymi doszedł w latach sześćdziesiątych do rzeźby geometrycznej, by w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych swe najwybitniejsze dzieła poświęcić tematyce religijnej. (PAP)
Anna Bernat
abe/ pat/
