Kontradm. Adam Mohuczy. Fot. PAP/CAF
65 lat temu, 7 maja 1953 roku, zmarł w więzieniu w Sztumie współtwórca Marynarki Wojennej po I wojnie kontradmirał Adam Mohuczy. Był uczestnikiem wojny polsko-bolszewickiej 1920 roku i kampanii wrześniowej. W PRL skazany został na 13 lat więzienia pod fałszywym zarzutem sabotażu.
Adam Mohuczy urodził się 7 marca 1891 r. w Witebsku. Początkowo kształcił się w domu. Później uczył się w gimnazjum w Witebsku i w I Wileńskim Gimnazjum. W 1905 r. rozpoczął edukację w Morskim Korpusie Kadetów w Petersburgu. W 1908 r. zdobył stopień gardemaryna (podchorążego), a trzy lata później stopień oficerski.
W momencie wybuchu I wojny pełnił służbę we Flocie Bałtyckiej. Podczas działań zbrojnych jego jednostka m.in. stanowiła ubezpieczenie operacji bojowych. Później ukończył kurs pływania podwodnego i został starszym oficerem okrętu podwodnego. W 1917 r. został skierowany do Mikołajewskiej Akademii Morskiej w charakterze wykładowcy, a później kierownika naukowego. W tym samym roku ożenił się z Joanną Stefanowską.
Andrzej Drzewiecki: "Kontradmirał Adam Mohuczy przez całe swoje życie pozostał wierny zasadzie twórczej pracy na morzu i dla morza. Była ona jego powołaniem i wielką pasją (...) Marynarce Wojennej RP oddał całe swoje życie. Nakreślony jego ręką w 1946 r. plan jej rozwoju (...) w latach późniejszych stał się podstawą wielu programów odbudowy i wykorzystania sił morskich".
Po odzyskaniu niepodległości przez Rzeczpospolitą Mohuczy przybył do kraju i w 1919 r. wstąpił do Marynarki Wojennej zostając referentem w Sekcji Organizacyjnej Departamentu dla Spraw Morskich. Rok później objął funkcję dowódcy Kadry Marynarki Wojennej w Toruniu. W okresie wojny polsko-bolszewickiej 1920 r. dowodził II Batalionem Morskim w walkach pod Grodnem i pełnił funkcję szefa Pułku Morskiego. Za postawę podczas działań zbrojnych został odznaczony Orderem Virtuti Militari V kl.
Później pełnił funkcję dowódcy Tymczasowych Instruktorskich Kursów dla Oficerów, osobiście wykładając administrację morską, taktykę i strategię. Dowodził również dywizjonem torpedowców. Opublikował także skrypt "Taktyka morska" i przetłumaczył z rosyjskiego pracę "Nauticae Res - Krótki zarys morskiej polityki". W uznaniu zasług skierowano go na studia w Wyższej Morskiej Szkole Wojennej w Paryżu.
Po powrocie objął funkcję komendanta Portu Wojennego w Pucku. Był autorem planu obrony Helu i Gdyni, zakładającym m.in. instalację artylerii nadbrzeżnej i przeciwlotniczej. Był też komendantem Szkoły Specjalistów Morskich, dowódcą ORP Bałtyk i Dywizjonu Ćwiczebnego Floty. W 1929 r. udzielono mu urlopu wypoczynkowego, a później przeniesiono w stan nieczynny. Następnie został dyrektorem Państwowej Szkoły Morskiej w Tczewie, a później w Gdyni. W 1930 r. uczelnia otrzymała od mieszkańców Pomorza statek szkolny ochrzczony "Darem Pomorza". Rok później przeniesiono go w stan spoczynku. W 1936 r. odszedł ze stanowiska dyrektora szkoły. Później pracował m.in. w Związku Armatorów Polskich i w Żegludze Polskiej.
W sierpniu 1939 r. został zmobilizowany, a po wybuchu wojny objął funkcję prokuratora w Morskim Sądzie Wojennym. Brał udział w obronie Helu, a po kapitulacji wraz z grupą oficerów i marynarzy podjął nieudaną próbę ucieczki na kutrze rybackim. Schwytany przez Niemców dostał się do pierwszego z obozów jenieckich, w których przebywał do końca wojny, biorąc aktywny udział w życiu obozowym, w działalności oświatowej i konspiracyjnej.
Po zakończeniu wojny został kierownikiem Wydziału Żeglugi i Portów Izby Przemysłowo-Handlowej w Gdyni. Później objął funkcję zastępcy komendanta Szkoły Podchorążych Marynarki Wojennej i zastępcy, a później szefa Sztabu Głównego Marynarki Wojennej. Był również dowódcą Marynarki Wojennej przygotowując m.in. sześcioletni program rozbudowy floty wojennej. W 1947 r. z uwagi na stan zdrowia, odszedł z Marynarki Wojennej i objął stanowisko prezesa Rady Głównej Ligi Morskiej. Rok później przeniesiono go w stan spoczynku.
W 1949 r. został aresztowany, poddany torturom i oskarżony o działalność sabotażową "uniemożliwiającą prawidłowe funkcjonowanie i rozwój Marynarki Wojennej". Rok później wyrokiem Najwyższego Sądu Wojskowego został skazany na 13 lat więzienia. Podczas pobytu w zakładzie karnym w Sztumie stan jego zdrowia uległ pogorszeniu. 7 maja 1953 r. Adam Mohuczy zasłabł podczas spaceru na podwórzu więziennym i został przez innych więźniów przeniesiony do celi. Zmarł bez udzielenia pomocy lekarskiej. Spoczął w grobie rodzinnym drugiej żony na Cmentarzu Bródnowskim w Warszawie. W 1957 r. został zrehabilitowany.
"Kontradmirał Adam Mohuczy przez całe swoje życie pozostał wierny zasadzie twórczej pracy na morzu i dla morza. Była ona jego powołaniem i wielką pasją (...) Marynarce Wojennej RP oddał całe swoje życie. Nakreślony jego ręką w 1946 r. plan jej rozwoju (...) w latach późniejszych stał się podstawą wielu programów odbudowy i wykorzystania sił morskich" - ocenił Andrzej Drzewiecki w publikacji "Adam, Aleksander i Borys Mohuczowie w służbie polskiej Marynarki Wojennej". (PAP)
akn/ ls/
