Wilhelm Canaris. Źródło: dhm
9 kwietnia 1945 r. w obozie koncentracyjnym Flossenbürgu ciężko pobitego Canarisa rozebrano i powieszono wraz z innymi spiskowcami. Tak zginął zdeklarowany wróg Hitlera i jednocześnie szef Abwehry - wywiadu wojskowego III Rzeszy.
Wilhelm Franz Canaris urodził się 1 stycznia 1887 w Aplerbeck koło Dortmundu (Westfalia), w zamożnej rodzinie Carla i Augusty Canaris.
W 1905 r. Wilhelm Canaris wstąpił do szkoły morskiej marynarki wojennej w Kilonii. Służbę rozpoczął na krążowniku „Bremen”. Nauczył się tam zdobywania i analizy informacji wywiadowczych.
W stopniu porucznika trafił na pokład krążownika „Dresden”. Pod koniec 1914 r. okręt brał udział w walkach z jednostkami brytyjskimi w pobliżu chilijskiego portu Coronel na Pacyfiku. Walka przeniosła się na Atlantyk, w pobliżu Falklandów. Załoga zatopiła uszkodzony krążownik koło wyspy Juan Fernandez. Marynarze zostali internowani w Chile. Canaris zbiegł i przedostał się do Buenos Aires. Tam zaopatrzony w fałszywy paszport udał się do Rotterdamu na pokładzie brytyjskiego parowca. Za ucieczkę został odznaczony Krzyżem Żelaznym.
Przeniesiono go wywiadu marynarki. Pełnił funkcję zastępcy attaché morskiego Rzeszy w Madrycie. W 1918 r. dowodził okrętem podwodnym.
Po zakończeniu wojny Wilhelm Canaris przystąpił do paramilitarnej organizacji Freikorps, a następnie powrócił do służby w marynarce wojennej. Na początku lat 30. mianowano go dowódcą pancernika „Schlesien”.
1 lutego 1935 r. Canaris stanął na czele Abwehry – wywiadu wojskowego III Rzeszy, zwanego „uszami i oczami „Wehrmachtu”. Jego poprzednik, Konrad Patizg ostrzegł go w chwili objęcia tego stanowiska: „Twoim największym wrogiem będzie SS” i nie mylił się. Canaris zreorganizował strukturę Abwehry, dzieląc ją na pion wywiadowczy, kontrwywiadowczy i dywersyjny.
W drugiej połowie dekady Hitler awansował do stopnia admirała. W czasie wojny domowej w Hiszpanii (1936-39) Canaris organizował przerzut broni dla oddziałów generała Franco.
1 lutego 1935 r. Canaris stanął na czele Abwehry – wywiadu wojskowego III Rzeszy, zwanego „uszami i oczami Wehrmachtu”. Jego poprzednik, Konrad Patizg ostrzegł go w chwili objęcia tego stanowiska: „Twoim największym wrogiem będzie SS” i nie mylił się. Canaris zreorganizował strukturę Abwehry, dzieląc ją na pion wywiadowczy, kontrwywiadowczy i dywersyjny.
Pod koniec lat 30. admirał Canaris przeżył rozczarowanie nazizmem. „Canaris nienawidził nie tylko Hitlera i Himmlera, ale cały system III Rzeszy. Jako superszpieg, był wszędzie i nigdzie, gdziekolwiek podróżował, pozostawiał aurę tajemniczości. Ten nie rzucający się w oczy, cichy człowiek, był w rzeczywistosci naładowany energią. Bardzo oczytany, poliglota, nadwrażliwy - miejsce Canarisa było zawsze poza systemem” - pisał Hans-Bernd Gisevius „Do gorzkiego końca”.
Prawdopodopobnie pod koniec lat 30. Canaris nawiązał kontakt z przedstawicielami wywiadu brytyjskiego. Już po wybuchu wojny admirał spotkał się z Haliną Szymańską, żoną ostatniego polskiego attache wojskowego w Berlinie i pomógł jej w wyjeździe do Szwajcarii. Canaris miał za jej pośrednictwem prowadzić tajne rokowania z brytyjskim wywiadem. Na terenie Szwajcarii spotykał się z przedstawicielem amerykańskiego wywiadu wojskowego OSS, Allenem Dullesem.
W czasie wojny Gestapo zbierało dowody przeciw Canarisowi wykazując, że skuteczność działań Abwehry przeciw Brytyjczykom była niewielka. Mimo długich przygotowań nie zrealizowano np. operacji „Felix” (zdobycie Gibraltaru). Sukcesu nie odnieśli szpiedzy Abwehry wysłani do Wielkiej Brytanii. Część z nich, jak np. Edward „Eddie” Chapman okazało się podwójnymi agentami.
Bliskim współpracownikiem Canarisa w Abwehrze był płk. Hans Oster, przeciwnik nazizmu. Nawiązali oni współpracę z wywodzącą się z korpusu oficerskiego Wehrmachtu grupą przeciwników Hitlera, zwaną przez Gestapo „Schwarze Kapelle” (Czarna kapela). W marcu 1943 r. zaufany oficer Canarisa, płk. Erwin von Lahousen zaopatrzył w materiał wybuchowy Fabiana von Schlabrendorffa, który wraz z grupą oficerów Wehrmachtu przygotował zamach na Hitlera.
W lutym 1944 r. Hitler rozwiązał wywiad Abwehry i podporządkował ją SD, służbie bezpieczeństwa SS, kierowanej przez Waltera Schellenberga. Canarisa zdymisjonowano.
23 lipca 1944 r., trzy dni po nieudanym zamachu płk. Stauffenberga na Hitlera SS aresztowało Canarisa. Wiele źródeł podaje, ze aresztował go osobiście Schellenberg. Admirała przetrzymywano w koszarach w Fürstenberg, zaś przesłuchiwano w Berlinie. Wśród innych aresztowanych spiskowców był także gen. Hans Oster i inni współpracownicy Canarisa.
Na początku lutego 1945 r. admirał został przewieziony do obozu koncentracyjnego we Flossenbürgu (Bawaria). Tam poddano go brutalnym torturom. Cela admirała sąsiadowała z celą pułkownika Lundinga, b. dowódcy duńskiego wywiadu wojskowego. Alfabetem Morse’a przesłał Duńczykowi wiadomość „To już koniec.Traktują mnie źle. Mam złamany nos. Wszystko co zrobiłem było dla Niemiec. Jesli przeżyjesz, powiedz to mojej żonie”.
Himmler nakazał likwidację Canarisa. Podczas procesu, oskarżyciel sądu doraźnego, SS-Obersturmbannführer Walter Huppenkothen zażądał kary śmierci. 9 kwietnia 1945 r. nad ranem, ciężko pobitego przez esesmanów admirała rozebrano do naga i powieszono wraz z innymi spiskowcami, gen. Osterem, gen. Sackiem, kpt. Gehre oraz pastorem Bonhoefferem. Ich ciała spalono w krematorium.
23 kwietnia 1945 r. obóz we Flossenbürgu został wyzwolony przez oddziały armii amerykańskiej. W latach 50. Huppenkothen i Thorbeck zostali skazani na kilkuletnie wyroki pozbawienia wolności.
Maciej Replewicz
ls/
