Prezydent Andrzej Duda z żoną Agatą Kornhauser-Dudą w Sejmie podczas uroczystości zaprzysiężenia. Fot. PAP/R. Pietruszka
Andrzej Duda, który objął w czwartek urząd prezydenta, jest szóstym prezydentem po przełomie 1989 roku. Jako głowa państwa będzie najwyższym przedstawicielem RP, zwierzchnikiem sił zbrojnych i reprezentantem Polski za granicą.
Kadencja prezydenta trwa 5 lat; urząd można pełnić najwyżej przez dwie kadencje.
Duda jest piątym - po Lechu Wałęsie, Aleksandrze Kwaśniewskim, Lechu Kaczyńskim i Bronisławie Komorowskim - prezydentem wybranym w wyborach powszechnych; Wojciech Jaruzelski został wybrany przez Zgromadzenie Narodowe.
W Polsce prezydent nie ma wprawdzie tak dużej władzy wykonawczej, jak prezydenci Francji czy USA, ale może wpływać na politykę rządu czy działania parlamentu. Jeśli nie chce podpisać ustawy, może ją zawetować lub skierować do Trybunału Konstytucyjnego. Głowa państwa może też skrócić kadencję Sejmu w razie nieprzedstawienia prezydentowi budżetu państwa do podpisu w konstytucyjnym terminie. Prezydent może też wystąpić z własną inicjatywą ustawodawczą lub zarządzić referendum ogólnokrajowe (za zgodą Senatu).
Prezydent powołuje premiera i rząd. Powołuje też sędziów, w tym pierwszego prezesa Sądu Najwyższego i prezesa Trybunału Konstytucyjnego. Może też stosować prawo łaski wobec wszystkich, oprócz tych, którzy zostali skazani przez Trybunał Stanu.
Duda jest piątym - po Lechu Wałęsie, Aleksandrze Kwaśniewskim, Lechu Kaczyńskim i Bronisławie Komorowskim - prezydentem wybranym w wyborach powszechnych; Wojciech Jaruzelski został wybrany przez Zgromadzenie Narodowe.
Prezydent kształtuje polską politykę zagraniczną. Ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, mianuje i odwołuje ambasadorów w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych, przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych.
Głowa państwa jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych.
Może zwrócić się z orędziem do Sejmu, Senatu bądź Zgromadzenia Narodowego (połączone obie izby), a w sprawach szczególnej wagi może zwołać Radę Gabinetową, którą tworzy Rada Ministrów obradująca pod przewodnictwem głowy państwa. Rada Gabinetowa nie ma jednak kompetencji Rady Ministrów.
Prezydent nadaje obywatelstwo polskie i wyraża zgodę na zrzeczenie się go. Nadaje też ordery i odznaczenia.
Prezydent może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu za – jak stanowi ustawa zasadnicza – "naruszenie konstytucji, ustawy lub za popełnienie przestępstwa". Postawienie prezydenta w stan oskarżenia może nastąpić uchwałą Zgromadzenia Narodowego podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia (460 posłów + 100 senatorów) na wniosek co najmniej 140 członków Zgromadzenia Narodowego.
Podział kompetencji między prezydenta a rząd powoduje, że potrzebna jest między nimi współpraca, które nie zawsze układała się poprawnie, gdy prezydent i premier pochodzili z różnych środowisk politycznych. Trudna kohabitacja miała miejsce, gdy prezydentem był Lech Kaczyński a premierem Donald Tusk. W zakresie polityki zagranicznej, szczególnie uczestnictwa w szczytach UE, doszło między nimi do sporu kompetencyjnego, którym zajmował się Trybunał Konstytucyjny.
W maju 2009 roku TK orzekł, że prezydent jako najwyższy przedstawiciel RP może podjąć decyzję o swoim udziale w konkretnym posiedzeniu Rady Europejskiej, o ile uzna to za celowe, jednak to Rada Ministrów ustala stanowisko Polski, które na unijnym szczycie przedstawia premier. Ponadto wyrok stanowił, że udział prezydenta w konkretnym posiedzeniu Rady Europejskiej wymaga współdziałania prezydenta z premierem i właściwym ministrem.
Prezydent wykonuje swoje zadania z pomocą Kancelarii Prezydenta, Biura Bezpieczeństwa Narodowego oraz zespołu doradców. Rada Bezpieczeństwa Narodowego doradza prezydentowi w sprawach wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa.
W ramach Kancelarii Prezydenta działa kilkanaście biur (m.in. kadr i odznaczeń, spraw zagranicznych, ds. wystąpień prezydenta i patronatów, listów i opinii obywatelskich, obywatelstw i prawa łaski) oraz gabinet prezydenta.
Gabinet prezydenta zajmuje się organizacją i koordynacją działań głowy państwa. Do jego zadań należy m.in. przygotowanie propozycji kalendarza wizyt i spotkań prezydenta. To gabinet prezydenta zajmuje się także imprezami i uroczystościami odbywającymi się w Pałacu Prezydenckim; obsługuje wizyty krajowe i zagraniczne prezydenta oraz wizyty składane na jego zaproszenie.
Bronisław Komorowski od początku urzędowania miał stałą grupę współpracowników. Współpracowało z nim 10 ministrów. Przez całą 5-letnią kadencję kancelarią kierował Jacek Michałowski. Jego zastępcami byli Dariusz Młotkiewicz i Sławomir Rybicki. Z ustępującym prezydentem współpracowało też siedmiu doradców etatowych - m.in. były premier Tadeusz Mazowiecki oraz 14 doradców społecznych, m.in. Jerzy Regulski.
W Polsce prezydent obejmuje urząd po złożeniu przysięgi przed Zgromadzeniem Narodowym, co powoduje, że swojej funkcji nie sprawuje w oparciu o żadną umowę o pracę, a jego wyboru nie można utożsamiać z nawiązaniem stosunku pracy. W praktyce oznacza to, że formalnie głowie państwa nie przysługuje np. urlop. Jednak zwyczajowo prezydent udaje się na wypoczynek zimą oraz w sierpniu, kiedy trwają wakacje parlamentarne.
Siedziba prezydenta mieści się w Pałacu Prezydenckim przy Krakowskim Przedmieściu w Warszawie; prezydenckiej kancelarii - przy ul. Wiejskiej, tuż obok Sejmu. Z kolei Biuro Bezpieczeństwa Narodowego mieści się w nowoczesnym biurowcu na tyłach Pałacu Prezydenckiego.
Współpracownicy prezydenta elekta poinformowali PAP, że prezydent Andrzej Duda możliwie najszybciej po zaprzysiężeniu wprowadzi się do Pałacu Prezydenckiego.
Ustępujący prezydent Bronisław Komorowski - na czas swojej kadencji - mieszkał w Belwederze. Wcześniej kolejni prezydenci mieszkali w Pałacu Prezydenckim od 1994 r., kiedy to - ze swojej dotychczasowej siedziby w Belwederze - przeniósł się tam Lech Wałęsa. Belweder był siedzibą Wojciecha Jaruzelskiego.
Tradycyjna nazwa Pałacu Prezydenckiego to Pałac Namiestnikowski. Budynek powstał w XVII w. Jego znacznej przebudowy dokonano w XVIII i XIX w. W 1818 r. Pałac został sprzedany na potrzeby Królestwa Polskiego z przeznaczeniem na siedzibę ówczesnego namiestnika, gen. Józefa Zajączka. W tym samym roku swój pierwszy koncert dał w tym miejscu ośmioletni wówczas Fryderyk Chopin na koncercie zorganizowanym przez Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności.
W czasie powstania listopadowego w pałacu mieszkał gen. Józef Wybicki. W Sali Kolumnowej Pałacu w 1879 r. wystawiono po raz pierwszy w stolicy obraz Jana Matejki "Bitwa pod Grunwaldem".
Belweder to klasycystyczny pałac, który uzyskał swój obecny kształt w latach 1818-1822. W listopadzie 1918 roku w Belwederze zamieszkał Naczelnik Państwa marszałek Józef Piłsudski. Do 1926 roku pałac pełnił funkcję siedziby prezydentów - Gabriela Narutowicza i Stanisława Wojciechowskiego. Po "przewrocie majowym" do Belwederu powrócił Józef Piłsudski, który mieszkał w nim aż do śmierci w 1935 roku.(PAP)
sdd/ eaw/ abr/
