Kwatera powstańcza na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach. Fot. PAP/M. Angiel
Szczątki i prochy ponad 100 tys. cywilnych i wojskowych ofiar powstania spoczywają na Cmentarzu Powstańców Warszawy, największej powstańczej nekropolii, która w ostatnich latach przeszła generalny remont. Kwatery powstańcze znajdują się też na Wojskowych Powązkach.
Cmentarz Powstańców Warszawy na stołecznej Woli został otwarty w listopadzie 1945 r. Spoczywają tam szczątki ponad 104 tys. osób, głównie cywilnych ofiar powstania warszawskiego, w dużej mierze bezimiennych. Przez lata nekropolia nie była rewitalizowana. Kapitalny remont cmentarza rozpoczął się dopiero trzy lata temu. Przeprowadzali go wspólnie wojewoda mazowiecki, Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa oraz Urząd Dzielnicy Wola.
W ramach renowacji nekropolii wykonano remont dużych kwater i większości małych. Nagrobki z piaskowca, na których znajdował się krzyż Grunwaldu zastąpiono płytami z granitu. Na nowych płytach nagrobnych umieszczono symbol krzyża i znak Polskiego Państwa Podziemnego. Odnowiono pomnik Polegli Niepokonani, wokół kurhanu położono nowe nawierzchnie z granitu, a przed nim, na barykadzie ma zostać zamontowana dodatkowa tablica epitafijna. Zbudowano nowe schody prowadzące do krzyża-ołtarza znajdującego w sąsiedztwie muru. Wymieniono również nawierzchnie większości alejek.
Cmentarz Powstańców Warszawy na stołecznej Woli został otwarty w listopadzie 1945 r. Spoczywają tam szczątki ponad 104 tys. osób, głównie cywilnych ofiar powstania warszawskiego, w dużej mierze bezimiennych.
Jak podkreśla sekretarz Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa Andrzej Kunert, remont trwa bardzo intensywnie i na 1 sierpnia niemal w całości będzie ukończony. "Przemianie uległ praktycznie cały cmentarz. My zajęliśmy się rozbiórką muru dzielącego cmentarz wojenny od kurialnego i zbudowaniem go od nowa. Udało nam się to uczynić z większą jego częścią, czyli ok. 100 metrami. Mieliśmy tu problem czysto techniczny, bo mogiły na cmentarzu kurialnym praktycznie dotykały muru, dlatego ekipa musiała go rozbierać cegła po cegle. Na szczęście wszystko się udało. Do zburzenia i odbudowy pozostał tylko niewielki fragment, który powstanie do końca roku oraz renowacja niewielkiej kwatery mogił za głównym pomnikiem" - opowiadał PAP Kunert.
Rada zajmowała się również renowacją części mniejszych mogił na cmentarzu i uzupełnieniem inskrypcji na nagrobkach. "Na szczęście w ciągu tych kilkudziesięciu lat przyrost wiedzy był duży i udało się uzupełnić wiele danych metrykalnych m.in. pseudonimy czy przydziały wojskowe. Weryfikacja nazwisk ofiar spoczywających w mogiłach jest także praktycznie na ukończeniu" - relacjonował sekretarz Rady. Jak dodał, przygotowane zostało zupełnie nowe wejście na cmentarz od strony ul. Wolskiej. Zdobią je dwa pylony w kształcie kolumn, na których znajdą się napisy oraz znak Polskiego Państwa Podziemnego i herb Warszawy.
Urząd Dzielnica Wola - jak poinformował PAP - w ramach wykonywanej przez siebie części prac wymienił nawierzchnię jezdni i chodników oraz przygotował dwa miejsca parkingowe dla niepełnosprawnych od strony ul. Wolskiej. Wprowadzono też organizację ruchu uniemożliwiającą osobom postronnym wjazd na teren cmentarza. W rejonie pomnika Polegli-Niepokonani na skarpie przeprowadzono renowację schodów i murków różanek oraz posadzono ponad 1,2 tys. nowych róż w barwach narodowych. W przyległym parku Powstańców Warszawy odnowiono aleję główną o powierzchni 2,2 tys. mkw. i elementy małej architektury. W rejonie prowadzonych prac odtworzono trawniki i uzupełniono brakujące krzewy żywopłotu.
Na Wojskowych Powązkach możemy odnaleźć mogiły członków m.in. batalionów "Zośka", "Parasol", "Kiliński", "Czata 49" czy "Krybar", a także zgrupowań "Radosław", "Kryska" i "Żywiciel". Wśród towarzyszy walk spoczywają bohaterowie "Kamieni na szaniec" - Jan Bytnar "Rudy", Aleksy Dawidowski "Alek" i Tadeusz Zawadzki "Zośka".
"Jeżeli chodzi o planowaną Ścianę Pamięci, która ma upamiętnić ofiary powstania spoczywające na cmentarzu, to trwają dyskusje, ponieważ to nowy element. To dość skomplikowane zwłaszcza w wymiarze praktycznym - w jaki sposób umieszczać tabliczki z nowymi nazwiskami, by można je potem było w jakimś porządku odnaleźć. Zastanawiamy się też czy mur powstanie w sposób fizyczny, gdzieś na terenie cmentarza czy pójdziemy w stronę wirtualnej Ściany Pamięci. Na pewno będzie to przedsięwzięcie na kilka lat, ponieważ zależy nam na stworzeniu w miarę pełnej listy ofiar powstania" - dodał Kunert.
Jak informuje zespół prasowy wojewody mazowieckiego, koordynatora prac renowacyjnych, z budżetu wojewody wydatkowano na nie ok. 2 mln zł, ze środków Rady Ochrony Pamięci blisko 900 tys. zł (do 1 sierpnia), a w drugiej połowie roku planowane są wydatki w wys. ok. 1,5 mln zł. Urząd Dzielnicy Wola na prace przeznaczył ok. 620 tys. zł. W remont zaangażował się również Zarząd Dróg Miejskich, który na przebudowę dojazdu i strefy parkowania przeznaczył ok. 250 tys. zł. Łączna wartość prac wyniosła ok. 5,2 mln zł.
Drugą z nekropolii, gdzie znajdują się mogiły powstańcze są Wojskowe Powązki. Jak ocenia sekretarz Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, miejsce wiecznego spoczynku znalazło tam ok. 4-4,5 tys. uczestników walk. Spoczywają w osobnych kwaterach, podzielonych w kluczu oddziałów powstańczych. Na Wojskowych Powązkach możemy odnaleźć mogiły członków m.in. batalionów "Zośka", "Parasol", "Kiliński", "Czata 49" czy "Krybar", a także zgrupowań "Radosław", "Kryska" i "Żywiciel". Wśród towarzyszy walk spoczywają bohaterowie "Kamieni na szaniec" - Jan Bytnar "Rudy", Aleksy Dawidowski "Alek" i Tadeusz Zawadzki "Zośka".
Na terenie cmentarza znajduje się również pomnik Gloria Victis (Chwała Zwyciężonym), przed którym odbywają się uroczystości z okazji rocznic wybuchu powstania warszawskiego. Tradycja zbierania się tam w godzinę "W" ma już kilkadziesiąt lat; także w czasach, gdy komunistyczne władze nie zezwalały na obchodzenie rocznic powstania, warszawiacy, rodziny poległych oraz żyjący powstańcy przychodzili na Wojskowe Powązki, by w milczeniu oddać hołd bohaterom, złożyć kwiaty oraz zapalić znicze na ich grobach.
Na Wojskowych Powązkach zbudowano także pomnik-grobowiec upamiętniający dowódców Armii Krajowej, generałów: Stefana Roweckiego "Grota", Tadeusza Komorowskiego "Bora", Leopolda Okulickiego "Niedźwiadka" i Michała Karaszewicza-Tokarzewskiego "Torwida", a także pomnik żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych walczących w powstaniu oraz symboliczny grób lotników RAF poległych podczas niesienia pomocy powstańcom. (PAP)
akn/ ls/
