Cmentarz Powstańców Warszawy. Fot. PAP/J. Kamiński
Ponad 100 tys. ofiar powstania warszawskiego, głównie cywilnych mieszkańców miasta spoczywa na największej stołecznej nekropolii wojennej - Cmentarzu Powstańców Warszawy na Woli. Obecnie nekropolia jest poddawana kompleksowej renowacji.
Cmentarz Powstańców Warszawy na stołecznej Woli został otwarty w listopadzie 1945 r. Spoczywają tam szczątki ponad 104 tys. osób, głównie cywilnych ofiar powstania warszawskiego, w dużej mierze bezimiennych. Pochowani są tam także żołnierze uczestniczący w zrywie i inni polegli podczas okupacji m.in. uczestnicy kampanii wrześniowej, walk o stolicę z 1945 r., więźniowie Pawiaka i Żydzi rozstrzelani w latach 1940-1943 na stadionie SKRY.
Ich pogrzeby trwały od końca 1945 r. do początku lat 50. Największy miał miejsce 6 sierpnia 1946 r. Na nekropolii liczącej w tym czasie ponad 13 ha powierzchni spoczęły wówczas prochy ponad 117 ofiar zamordowanych m.in. w budynku Gestapo przy al. Szucha oraz podczas rzezi Woli. W tym samym roku architekci Romuald Gutt i Aliną Scholtz stworzyli projekt koncepcji cmentarza. Jej główną część miała stanowić szeroka aleja ze zdobionym kurhanem stanowiącym miejsce złożenia 12 ton prochów bezimiennych ofiar powstania, czyli według ocen ok. 50 tys. osób. Masowej mogile miały towarzyszyć kwatery z pojedynczymi i zbiorowymi grobami.
Cmentarz Powstańców Warszawy na stołecznej Woli został otwarty w listopadzie 1945 r. Spoczywają tam szczątki ponad 104 tys. osób, głównie cywilnych ofiar powstania warszawskiego, w dużej mierze bezimiennych. Pochowani są tam także żołnierze uczestniczący w zrywie i inni polegli podczas okupacji m.in. uczestnicy kampanii wrześniowej, walk o stolicę z 1945 r., więźniowie Pawiaka i Żydzi rozstrzelani w latach 1940-1943 na stadionie SKRY.
Władze komunistyczne niechętne upamiętnianiu idei powstania zrezygnowały jednak z całości projektu. Powstała tylko główna aleja, kurhan z krzyżem i prostą tablicą oraz niewielka liczba prowizorycznych nagrobków. Przez dłuższy czas cmentarz ulegał zaniedbaniu, dopiero w latach 60. zrealizowano nową koncepcję estetyczną autorstwa artysty Tadeusza Wyrzykowskiego, opartą na założeniach poprzedniego projektu. Wytyczono kwatery, postawiono jednolite, kamienne nagrobki z tzw. Krzyżami Grunwaldu (odznaczenia kombatanckie PRL) i posadzono roślinność, równocześnie jednak zmniejszono powierzchnię cmentarza do 1,5 ha.
Nadzór nad nekropolią sprawował Związek Bojowników o Wolność i Demokrację, którego władze określały jakie napisy mogły się znaleźć na grobach. Jest z tym częściowo prawdopodobnie związana tak duża liczba mogił anonimowych, w których często spoczywają żołnierze AK. Wciąż trwa identyfikacja pochowanych, dotychczas udało się ustalić tożsamość ok. 3,5 tys. osób. W sumie na cmentarzu znajduje się blisko 180 zbiorowych miejsc pochówku. W 1973 r. miejsce kurhanu upamiętniono pomnikiem Polegli Niepokonani autorstwa rzeźbiarza Gustawa Zemły.
Przez kolejne lata nekropolia nie była w żaden sposób rewitalizowana, jej teren był nawet pozbawiony ogrodzenia i właściwych oznaczeń informacyjnych. Dopiero po 2000 r. na pomniku Polegli Niepokonani znalazły się znaki Polski Walczącej, a na terenie cmentarza umieszczono m.in. tablicę przybliżającą historię cmentarza i spoczywających na nim ofiar.
W 2011 r. rozpoczął się remont cmentarza. Do tej pory ze środków wojewody mazowieckiego odnowiono 37 kwater w głównej części cmentarza, a wykonanie kolejnych 12 zaplanowano na drugi kwartał 2014 r. Płyty nagrobne z piaskowca wymieniane są na granitowe, a dane poległych aktualizowane. Na nowych płytach umieszczono symbolikę powstańczą. Wymiana wszystkich 52 nagrobków ma zakończyć się w 2014 r., przed 70. rocznicą wybuchu powstania. Zaplanowano również remont otoczenia pomnika Polegli Niepokonani. Wybudowane zostaną nowe schody i alejki, a przed kurhanem zostanie ustawiona dodatkowa tablica epitafijna. Koszt ma wynieść ok. 2,2 mln zł.
Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa zakończyła już weryfikację danych osób spoczywających w kwaterach 52-91 i wykonano projekt liternictwa dla nowych tablic na tych kwaterach. Rada zadeklarowała też sfinansowanie w 2014 r. budowy między cmentarzem wojennym a wyznaniowym muru granicznego, którego projekt zleci stołeczna Kuria Metropolitarna. Odtworzenie muru jest warunkiem wykonania nowych tablic nagrobnych na kwaterach z nim sąsiadujących. Przygotowywana jest także koncepcja oprawy wejścia od strony ul. Wolskiej, która ma być realizowana równolegle z rewitalizacją kwater. Rada ma przeznaczyć na te prace ok. 2,5 mln zł.
Urząd Dzielnicy Wola ma zająć się m.in. wymianą sadzonek róż na skarpie oczka wodnego znajdującego się na terenie cmentarza i odnowieniem alei dochodzącej do nekropolii od strony Parku Sowińskiego. Dzielnica planuje także uporządkowanie okolic cmentarza od strony ul. Wolskiej.
Na terenie nekropolii ma również powstać Ściana Pamięci upamiętniająca ofiary powstania spoczywające na cmentarzu.
Renowacja cmentarza ma się zakończyć przed 1 sierpnia 2014 r., a nekropolia ma stać się centralnym punktem uroczystości 70. rocznicy wybuchu powstania warszawskiego. Honorowy patronat nad renowacją objął prezydent Bronisław Komorowski. (PAP)
akn/ ls/
