Walerian Tumanowicz. Źródło: IPN
Na cmentarzu Rakowickim w Krakowie rozpoczęła się w czwartek ekshumacja szczątków oficerów Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość – kpt. Waleriana Tumanowicza i ppłk. Alojzego Kaczmarczyka, straconych w więzieniu Montelupich 13 listopada 1947 r.
Poszukiwania prowadzą pracownicy Samodzielnego Wydziału Poszukiwań IPN oraz specjaliści z Zakładu Medycyny Sądowej we Wrocławiu. Działania poszukiwawcze realizowane są w ramach śledztwa prowadzonego przez Oddziałową Komisję Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu IPN w Krakowie.
Jak powiedział w czwartek PAP historyk z krakowskiego IPN Marcin Kasprzycki, w najbliższych tygodniach eksperci przeprowadzą badania genetyczne szczątków. Jeśli tożsamość oficerów zostanie potwierdzona, to ich ciała zostaną - jak mówił - ponownie, godnie pochowane. „To pierwsze tego typu prace na cmentarzu Rakowickim, jeśli chodzi o osoby zamordowane i pochowane w bezimiennych grobach w okresie stalinowskim. Takich osób może być kilkadziesiąt” – powiedział historyk z IPN.
„Dzisiaj poszukujemy szczątków tych dwóch oficerów – członków II Zarządu Głównego WiN, skazanych w głośny procesie krakowskim – ponieważ ze wszystkich straconych oni byli najbardziej znanymi postaciami. Całe swoje życie poświęcili walce o wolność Polski, działaniom na rzecz jej dobra. To byli państwowcy” – wyjaśnił Kasprzycki.
Wraz z kpt. Tumanowiczem i ppłk. Kaczmarczykiem w więzieniu Montelupich rozstrzelany został Józef Ostafin (ur. 1894) – poseł II RP, powstaniec śląski, legionista, członek AK, kapitan Wojska Polskiego. „Jego szczątki nie są ekshumowane, bo na tym etapie śledztwa nie jesteśmy w stanie wskazać miejsca jego pochówku” – powiedział historyk.
Tzw. proces krakowski trwał miesiąc (od 11 sierpnia do 10 września 1947 r.). Był jednym z największych i najgłośniejszych procesów pokazowych w okresie powojennym. Miał skompromitować działające w podziemiu Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość oraz działający legalnie PSL i dać władzy pretekst do ataków na ludowców i ich prezesa Stanisława Mikołajczyka.
Na ławie oskarżonych zasiadło 17 osób - pięciu działaczy PSL i 12 członków WiN, wśród nich prezes II Zarządu Głównego WiN płk Franciszek Niepokólczycki. Działaczy WiN oskarżano o działalność wywiadowczą na rzecz obcych mocarstw, a PSL-owcom zarzucano świadomą współpracę z nielegalnym podziemiem.
Sąd skazał osiem osób na karę śmierci, osiem - na długoletnie więzienie, a jedną osobę uniewinnił. Straceni zostali przez rozstrzelanie tylko Józef Ostafin, Alojzy Kaczmarczyk i Walerian Tumanowicz. Wyrok wykonano 13 listopada 1947 r. w krakowskim więzieniu przy ul. Montelupich. Pozostałe wyroki śmierci zamieniono na kary więzienia.
Kpt. Walerian Tumanowicz ps. „Jagodziński” – urodził się w 1884 r., był Ormianinem, żołnierzem Legionów Polskich, oficerem Wojska Polskiego, walczył podczas obu wojen światowych, był w Zarządzie Głównym Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość.
Ppłk Alojzy Kaczmarczyk urodził się w 1896 r. Był żołnierzem m.in. 5 Pułku Piechoty Legionów, szefem wydziału wojskowego Okręgu Kraków Armii Krajowej, od 1944 r. do końca wojny był więziony w obozach Gross-Rosen i Mauthausen-Gusen. (PAP)
bko/ agz/
