Działalność powstałej w 1979 r. Konfederacji Polski Niepodległej (KPN), pierwszej antykomunistycznej partii politycznej w PRL i całym bloku wschodnim jest tematem dwutomowej książki „Gaz na ulicach”. Publikacja jest nominowana do nagrody Książka Historyczna Roku.
Mirosław Lewandowski i Maciej Gawlikowski, autorzy książki „Gaz na ulicach. KPN w Krakowie. Stan wojenny 1981 – 1982” przedstawili działalność krakowskich struktur KPN w okresie od wprowadzenia stanu wojennego (13 grudnia 1981 r.) do jego zawieszenia (31 grudnia 1982 r.). Jak wyjaśniają, sprzeciw wobec decyzji o przejęciu w Polsce władzy przez wojskowych wyrażał się w różnych działaniach podejmowanych przez członków KPN. „Demonstracje, walki uliczne, napisy na murach, druk i kolportaż bibuły – wszystko to stanowiło widoczny znak oporu społecznego wobec stanu wojennego i było ważniejsze z punktu widzenia politycznego od kolejnych apeli intelektualistów, komunikatów różnych komisji i komitetów, czy też budowy bardzo zakonspirowanych – w teorii – struktur” – piszą Lewandowski i Gawlikowski.
W książce omówiono m.in. okoliczności wprowadzenia stanu wojennego, „pierwsze dni wojny polsko-jaruzelskiej”, przebieg grudniowych strajków, pobyt opozycji w ośrodkach internowania i więzieniach (jak np. areszt na ul. Mogilskiej i więzienie na ul. Montelupich), kwestię inwigilacji KPN przez bezpiekę.
Treść książki podzielona jest na 5 rozdziałów. Tytuły czterech z nich – wchodzących w skład pierwszego tomu – odpowiadają poszczególnym porom roku. Omówiono w nich m.in. okoliczności wprowadzenia stanu wojennego, „pierwsze dni wojny polsko-jaruzelskiej”, przebieg grudniowych strajków, pobyt w ośrodkach internowania i więzieniach (jak np. areszt na ul. Mogilskiej i więzienie na ul. Montelupich), kwestię inwigilacji KPN przez bezpiekę. Dalszą działalność opozycyjną KPN oraz m.in. opis procesu kierownictwa partii w 1982 r. przedstawia drugi tom opracowania. Autorzy opisują w nim także dotychczasowe próby osądzenia autorów stanu wojennego.
W książce przedstawiono nie tylko historię KPN, ale także opisano działalność środowisk z nią współpracujących, m.in. hippisów nazywanych „pacyfistami”, organizacji studenckiej Akcja na rzecz Niepodległości i wydawców pisma „Zomorządność”). Wiele miejsca w publikacji zajmują kwestie związane z pracą operacyjną peerelowskiej służby bezpieczeństwa.
Publikację wzbogaca obszerny materiał źródłowy – wspomnienia świadków opisywanych wydarzeń (którymi są także autorzy książki) oraz akta operacyjne SB. Lewandowski i Gawlikowski wykorzystali w swej książce ok. 70 ustnych relacji członków krakowskiej KPN, a także funkcjonariuszy SB i Wojskowej Służby Wewnętrznej (WSW), którzy odpowiadali za rozpracowanie pierwszej opozycyjnej partii w PRL. Cennym źródłem dla autorów okazała się także wydawana w 1982 r. w Krakowie prasa podziemna.
Jak wyjaśnia prof. Antoni Dudek we wstępie do publikacji, polska opozycja była fenomenem w skali całego bloku komunistycznego. W żadnym innym kraju wchodzącym w jego skład, opozycja nie miała charakteru masowego, jak w przypadku Polski.
Prof. Dudek przypomina, że obecnie młode pokolenie jest „beneficjentami wolności, zbyt często uważanej przez nich za stan oczywisty i gwarantowany”. Dlatego też powinno ono – tak jak wszyscy Polacy – pamiętać o czynach opozycji w PRL-u oraz szanować osoby, które nierzadko poświęcały zdrowie i życie, aby Polska była wolnym krajem.
Historyk dodaje, że założona w 1979 r. przez Leszka Moczulskiego KPN zajmuje szczególne miejsce w dziejach opozycji demokratycznej w PRL. Ugrupowanie to było bowiem pierwszą od lat 40. opozycyjną partią polityczną. Jej nazwa otwarcie nawiązywała do idei suwerenności Polski.
Dudek przypomina, że obecnie młode pokolenie jest „beneficjentami wolności, zbyt często uważanej przez nich za stan oczywisty i gwarantowany”. Dlatego też powinno ono – tak jak wszyscy Polacy – pamiętać o czynach opozycji w PRL-u oraz szanować osoby, które nierzadko poświęcały zdrowie i życie, aby Polska była wolnym krajem.
„Naciski przywódców Zachodu czy Jana Pawła II na ekipę Jaruzelskiego, na Sowietów, dotkliwe dla całego bloku wschodniego sankcje międzynarodowe, wisiałyby w próżni, gdyby nie widoczny sprzeciw wobec wojskowych rządów w Polsce. Podważał on wiarygodność oficjalnych twierdzeń władz PRL, wedle których po złamaniu strajków grudniowych 1981 r. sytuacja w kraju szybko normalizowała się, a społeczeństwo pogodziło się z nową sytuacją” – tłumaczą autorzy publikacji.
Książkę „Gaz na ulicach” wydał Dar-Point Leszek Jaranowski w koedycji z Muzeum Historii Polski i Fundacją Wolności. Publikacja jest nominowana do nagrody Książka Historyczna Roku w kategorii "najlepsza książka popularnonaukowa poświęcona historii Polski w XX wieku".
„Gaz na ulicach” stanowi kontynuację książki Lewandowskiego i Gawlikowskiego „Prześladowani, wyszydzani, zapomniani ... Niepokonani. ROPCiO i KPN w Krakowie 1977 – 1981” wydanej w 2009 r., w 30. rocznicę powstania KPN.
Waldemar Kowalski (PAP)
wmk/
