Prezes IPN Jarosław Szarek podczas konferencji pt. "Sądowa rehabilitacja 'drugiego założyciela' KUL ks. Antoniego Słomkowskiego", zorganizowana przez Instytut Pamięci Narodowej i Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 7 bm. w Warszawie. Fot. PAP/T. Gzell
Pierwszy powojenny rektor KUL, jej "drugi założyciel", ks. prof. Antoni Słomkowski, który był represjonowany przez władze komunistyczne został zrehabilitowany przez sąd - przypomnieli w poniedziałek przedstawiciele IPN i KUL. Do rehabilitacji doszło 28 marca br.
W konferencji poświęconej sprawie sądowej rehabilitacji ks. Słomkowskiego wzięli udział prezes IPN Jarosław Szarek, rektor KUL ks. prof. Antoni Dębiński oraz zastępca Prokuratora Generalnego, dyrektor Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu prok. Andrzej Pozorski.
Sprawa rehabilitacji ks. Słomkowskiego związana jest z powojennymi dziejami Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, dziś noszącego imię Jana Pawła II. Po 1945 r. władze komunistycznej Polski dążyły do propagowania swojej ideologii także w oświacie, jednak wolna, katolicka uczelnia była im w tym przeszkodą. Komuniści hamowali rozwój KUL-u mimo oficjalnego porozumienia między rządem a Episkopatem z 14 kwietnia 1950 r., które miało gwarantować uniwersytetowi swobodę działalności. Mimo to ks. Słomkowskiego - będącego pierwszym powojennym rektorem uczelni - najpierw zdymisjonowano, a następnie po sfingowanym procesie w 1953 r. skazano na karę więzienia pod pretekstem popełnienia przestępstwa dewizowego.
"Ks. Słomkowski nie ulegał władzom komunistycznym w związku z tym stał się obiektem represji (...), próbowano go wrobić w malwersacje finansowe" - powiedział Szarek. Przypomniał też, że założony 100 lat temu KUL w latach PRL-u był "wyspą intelektualnej wolności". "Mimo opresji, mimo nacisku. Był zarazem tym miejscem, gdzie niepokorni studenci czy naukowcy wyrzucani z innych uniwersytetów (...) mogli kontynuować studia" - powiedział.
Rektor KUL ks. Dębiński podkreślił, że środowisko akademickie uczelni nigdy nie miało wątpliwości co do niewinności ks. Słomkowskiego. "Był to człowiek prawy, niewinny, bezkompromisowy, potrafiący prowadzić dialog, ale tylko do granic, gdzie mogła być zagrożona wolność poszukiwań naukowych" - mówił. Wręczył też prezesowi IPN jubileuszowy medal 100-lecia KUL przyznawany osobom, które są oceniane jako - jak powiedział - "przyjaciele idei uniwersytetu".
Dyrektor pionu śledczego IPN Andrzej Pozorski przypomniał, że postanowienie o stwierdzeniu nieważności orzeczeń sądowych z lat 50. wobec ks. prof. Antoniego Słomkowskiego wydał 28 marca 2018 r. Sąd Okręgowy w Warszawie. Stało się to na wniosek Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Warszawie. Wniosek IPN zawierał m.in. opinie historyków i wyniki kwerendy archiwów IPN; w opinii sądu okazał się zasadny.
Sąd uznał, że nie ma żadnych wątpliwości, iż skazanie księdza Antoniego Słomkowskiego, rektora KUL w Lublinie za "czyny dotyczące obrotu walutą zagraniczną było formą represji za jego działalność związaną z kierowaniem katolicką, niezależną od władz państwowych, placówką naukową".
"Sprawy ks. Słomkowskiego nie można analizować, nie uwzględniając szerokiego kontekstu walki władz komunistycznych z Kościołem katolickim, jaka miała miejsce do 1956 r." - czytamy w uzasadnieniu postanowienia.
Rektor KUL ks. Antoni Słomkowski - jak podkreślił sąd - został skazany po wojnie za to, że "kształcił studentów w sposób wolny od wpływów ideologii komunistycznej oraz za prowadzenie niezależnych badań naukowych, co było działaniem na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego w rozumieniu ustawy z 23 lutego 1991 roku o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego".
Antoni Słomkowski urodził się 5 grudnia 1900 r. w Ryszewku k. Żnina. IPN i KUL podały, że w latach 1919-20 służył ochotniczo w Wojsku Polskim, wziął udział m.in. w ofensywie na Kijów. Świadectwo dojrzałości uzyskał w marcu 1921 r. Studiował w Arcybiskupim Seminarium Duchownym w Poznaniu (1921–24), a później na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu w Strasburgu (1924–28), gdzie uzyskał doktorat.
Święcenia kapłańskie przyjął w 1926 r. Naukę kontynuował w Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim i w Angelicum w Rzymie (1928–29). Po powrocie do Polski przez rok pracował w Poznaniu w Kancelarii Prymasa Polski kardynała Augusta Hlonda, a następnie od 1 stycznia 1931 r. wykładał filozofię i historię filozofii w Arcybiskupim Seminarium Duchownym w Gnieźnie. Habilitował się w 1933 r. w zakresie teologii dogmatycznej na Uniwersytecie Warszawskim.
Pracę w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim rozpoczął 1 września 1934 r. Po wojnie już jako rektor tej uczelni wykazał się niezłomną postawą w dążeniu do ochrony uniwersytetu przed zainstalowaniem w jego łonie socjalistycznych organizacji studenckich. Z tego powodu został przez władze państwowe przymusowo usunięty z uczelni. Aresztowany 1 kwietnia 1952 r., a następnie więziony był na warszawskim Mokotowie i w Sztumie.
W sfingowanym procesie politycznym został skazany na trzy lata pozbawienia wolności. Z więzienia zwolniony został w końcu listopada 1954 r. Po odwilży 1956 r. prowadził na Wydziale Teologicznym KUL wykłady zlecone z teologii dogmatycznej, ascetycznej i mistycznej. Wobec sprzeciwu władz państwowych pełny powrót na uniwersytet nie był możliwy, a od 1960 r. ks. Słomkowski musiał zrezygnować z prowadzenia zajęć zleconych na KUL i opuścić Lublin.
Zmarł w Kaniach Helenowskich 19 lutego 1982 r. (PAP)
autor: Norbert Nowotnik
edytor: Paweł Tomczyk
nno/ pat/
