Żołnierze 4. szwadronu 5. Wileńskiej Brygady AK. Fot. IPN
Mieszkanka Olsztyna Aleksandra Greune wystąpiła do rady miasta Olsztyna o zgodę na postawienie na miejskiej działce przy ul. Moniuszki 11 w Olsztynie obelisku z tablicą upamiętniającą 5. Brygadę Wileńską Armii Krajowej. Niedaleko tego miejsca w latach 1945-46 działał jeden z konspiracyjnych lokali, z których korzystali podkomendni mjr. Zygmunta Szendzielarza "Łupaszki".
W środę podczas sesji rady miasta Olsztyna Aleksandra Greune złożyła wniosek, by na miejskim terenie w obecnej dzielnicy Zatorze wyznaczyć miejsce pod obelisk. Radni zaakceptowali inicjatywę i skierowali do rozpatrzenia przez komisje.
Jak dodała Greune, córka Haliny Symonowicz, do której w latach 1945-46 należało mieszkanie przy ulicy Moniuszki, obelisk z tablicą pamiątkowa będzie sfinansowany ze społecznej zbiórki. Wyraziła nadzieję, że obelisk będzie gotowy za rok.
Mieszkanie w kamienicy przy ul. Moniuszki należało do sióstr Bogumiły i Haliny Symonowicz, których rodzina była zaangażowana w wileńską konspirację AK podczas II wojny. Był to lokal kontaktowy dla przyjeżdżających do Olsztyna żołnierzy i współpracowników 5. Brygady Wileńskiej AK, której szwadrony w latach 1945-46 walczyły na Warmii, Mazurach i Pomorzu. Nocowali tam m.in. dowódcy szwadronów podległych mjr. Zygmuntowi Szendzielarzowi "Łupaszce": ppor. Zdzisław Badocha "Żelazny", ppor. Henryk Wieliczko "Lufa", ppor. Leon Smoleński "Zeus", a także ppor. Feliks Selmanowicz "Zagończyk".
Zdaniem naczelnika olsztyńskiego oddziału IPN Waldemara Brendy, utworzenie lokalu kontaktowego przy ul. Moniuszki należy wiązać z działalnością "Zagończyka". Po przyjeździe z Wilna do Olsztyna został on oficerem odpowiedzialnym za aprowizację i dowodził grupą dywersyjną wykonującą akcje ekspropriacyjne.
Z pomocą innych repatriantów z Wileńszczyzny "Zagończyk" stworzył rozbudowaną siatkę konspiracyjną na Warmii, Mazurach i Pomorzu, która stanowiła zaplecze dla walczących w tych regionach oddziałów mjr. "Łupaszki". W Olsztynie punkty kontaktowe istniały w mieszkaniach przy ul. Moniuszki, Grunwaldzkiej, Żeromskiego i Koszarowej. Wszystkie te lokale zostały zlikwidowane na początku lipca 1946 r. przez UB w wyniku wielkiej wsypy, spowodowanej zdradą jednej z łączniczek - Reginy Mordas-Żylińskiej, ps. "Regina".
Proces siedmiu członków i dziewięciu współpracowników leśnych oddziałów "Łupaszki" miał charakter pokazowy i zakończył się 9 maja 1947 r. w olsztyńskim ratuszu. Wojskowy Sąd Rejonowy w Olsztynie skazał trzy z tych osób na kary śmierci: wachm. Jerzego Lejkowskiego ps. "Szpagat", Józefa Stolnika ps. "Skiba" i Tadeusza Majewskiego ps. "Tadek". Ostatecznie jednak "za zasługi w walce w szeregach AK z okupantem niemieckim" i na podstawie amnestii wyroki obniżono im do 15 lat więzienia. Dzięki ustawie amnestyjnej kary zmniejszono lub darowano również innym oskarżonym, w tym obu właścicielkom lokalu konspiracyjnego przy ul. Moniuszki, które początkowo zostały skazane na 5 lat więzienia.
W tzw. okresie pomorsko-mazurskim - czyli od grudnia 1945 r. do listopada 1946 r. - w szwadronach 5. Brygady Wileńskiej AK walczyło łącznie ok. 90 żołnierzy podziemia. Wykonali oni blisko 170 akcji bojowych. Do najgłośniejszych akcji w ówczesnym woj. olsztyńskim należało rozbrojenie przez szwadron "Lufy" w październiku 1946 r. posterunków MO w Rozogach i Lipowcu oraz rozbicie w tym samym dniu k. wsi Piduń w gminie Jedwabno grupy operacyjnej MO i UB.
ali/ mbo/ rda/
Na zdjęciu - w górnym rzędzie od lewej: ppor. Marian Pluciński „Mścisław”, ppor. Henryk Wieliczko „Lufa”, Stanisław Lipowski „Lipa”, ppor. Zdzisław Badocha „Żelazny”; w drugim rzędzie: Jerzy Lejkowski „Szpagat”, Zbigniew Fijałkowski „Pędzelek”, NN; leżą: Danuta Siedzikówna „Inka”, Bohdan Śmiałkowski „Beduin”, NN, Edward Klimiuk „Ostatni”. Fot. IPN
