Bazę internetową z informacjami na temat procesów przeprowadzonych po zdławieniu rewolucji węgierskiej z 1956 r. uruchomił węgierski Komitet Pamięci Narodowej (NEB) w piątek, w 60. rocznicę stracenia ówczesnego premiera Imre Nagya.
W bazie można prześledzić historie 231 osób - w tym samego Nagya - straconych w wyniku 126 procesów, od momentu zatrzymania do wykonania wyroku śmierci, a także znaleźć dane na temat tych procesów i wyroków wobec kolejnych ponad 600 oskarżonych. Jak podkreślił Komitet, w sformułowaniu aktów oskarżenia oraz wydaniu wyroków śmierci czy więzienia uczestniczyło około 1000 śledczych, prokuratorów oraz sędziów.
„Naszym celem jest utrwalenie pamięci o ofiarach, a jednocześnie nazwanie sprawców, zarysowanie ich karier, a także udokumentowanie odegranej przez nich roli i działalności w poszczególnych procesach” – zaznaczył NEB.
W bazie, stworzonej przy współpracy z węgierskim Sądem Najwyższym, Kurią oraz Prokuraturą Generalną, można znaleźć informacje o poszczególnych etapach procesów: śledztwie (m.in. aresztowaniu i przesłuchaniach), działaniach prokuratury oraz rozprawach sądowych. Podano np., kto przesłuchiwał oskarżonych, a także który sąd i w jakich terminach prowadził rozprawy oraz kiedy zapadł wyrok. Zaznaczono też, którzy prokuratorzy i sędziowie w procesach zakończonych wyrokiem śmierci nie wnosili o najwyższy wymiar kary.
W przypadku połowy z około 1000 sprawców można też zapoznać się z ich karierą zawodową. W miarę opracowywania kolejnych materiałów baza będzie powiększana.
Powstanie węgierskie, nazywane również rewolucją węgierską, wybuchło 23 października 1956 roku. Jego uczestnicy domagali się przywrócenia wolności słowa i innych swobód obywatelskich oraz pełnej niezależności od ZSRR. W trakcie rewolucji Nagy ogłosił m.in. wystąpienie Węgier z Układu Warszawskiego. Rozpoczęta 4 listopada interwencja wojsk sowieckich w ciągu kilku tygodni krwawo stłumiła powstanie. Władzę na Węgrzech przejął wówczas marionetkowy rząd Janosa Kadara.
Represje wobec uczestników węgierskiego powstania trwały jeszcze długo po ostatecznym zdławieniu wolnościowego zrywu. W czasie walk zginęło ok. 2700 osób. Po upadku powstania ponad 200 tys. ludzi wyemigrowało; kilkaset osób stracono, a tysiące uwięziono.
Nagy oraz b. minister obrony Pal Maleter, a także pisarz i organizator strajków przeciwko rządowi Kadara, Miklos Gimes, zostali skazani na karę śmierci 15 czerwca 1958 r. Wszystkich trzech stracono dzień później. W październiku 2016 r. Kuria poświadczyła nieważność wyroków, jakie przeciwko nim zapadły.
Z Budapesztu Małgorzata Wyrzykowska (PAP)
mw/ az/ mal/
