Obchody 15-lecia Instytutu Pamięci Narodowej

"Misja, którą nam parlament powierzył, jest misją bardzo zaszczytną. Jest związana z ochroną, ale także z odbudową naszej wspólnej pamięci, pamięci narodowej, która jest jednym z najważniejszych źródeł polskiej tożsamości" - mówił dr Kamiński na spotkaniu, na którym - w związku z przypadającymi w czerwcu obchodami 15-lecia IPN - przedstawiano jego osiągnięcia.

Odnosząc się do misji Instytutu, podkreślał, że "najważniejsze zawsze pozostanie (...) odkrywanie prawdy o przeszłości, odbudowa poczucia sprawiedliwości, przywracanie godności ofiarom systemów totalitarnych".

W poniedziałek w ramach obchodów 15-lecia Instytutu w Centrum Edukacyjnym IPN w Warszawie odbędzie się międzynarodowa konferencja pt. "25 lat europejskich doświadczeń w rozrachunku z dyktaturą komunistyczną - osiągnięcia i porażki". Wykład wprowadzający wygłosi dr Kamiński.

"Jak opowiadać o komunizmie? Potrzeby edukacyjne na Zachodzie i Wschodzie"; "Puszka Pandory czy szansa dla historiografii? Co nam dało otwarcie archiwów komunistycznej policji politycznej?"; "Czy potrzebna jest nowa Norymberga? Ściganie zbrodni komunizmu - osiągnięcia i porażki"; "Oczyszczenie czy polowanie na czarownice? Czy lustracja spełniła swoje zadanie?" - to tematy kolejnych sesji, które złożą się na konferencję.

We wtorek uroczystości w związku z 15-leciem IPN odbędą się na Zamku Królewskim. Wręczone zostaną odznaczenia państwowe. Odbędzie się ponadto wykład gościa specjalnego, rosyjskiego dysydenta i obrońcy praw człowieka Siergieja Kowalowa.

Instytut Pamięci Narodowej został utworzony na mocy ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. Działalność swoją rozpoczął 8 czerwca 2000 r. wraz z wyborem prof. Leona Kieresa na pierwszego prezesa IPN.

Preambuła ustawy powołującej IPN wymienia jako zadania Instytutu kultywowanie pamięci o ofiarach i bohaterach walki z okupantami podczas II wojny światowej oraz walki o niepodległy byt Państwa Polskiego po jej zakończeniu. W dokumencie jest mowa o obowiązku ścigania zbrodni przeciwko pokojowi, ludzkości i zbrodni wojennych oraz o konieczności zadośćuczynienia ich ofiarom i ujawnienia bezprawnych działań państwa komunistycznego.

9 grudnia 2005 r. Sejm wybrał drugiego prezesa Instytutu, został nim prof. Janusz Kurtyka, który zginął w katastrofie smoleńskiej 10 kwietnia 2010 r. 10 czerwca 2011 r. Sejm wybrał na prezesa IPN dr. Łukasza Kamińskiego.

IPN zajmuje się najnowszą historią Polski oraz rozrachunkiem ze zbrodniami z czasów II wojny światowej i komunizmu. Jest wielkim archiwum XX-wiecznej historii Polski, placówką badawczą i centrum edukacyjnym, prokuraturą ścigającą sprawców zbrodni oraz instytucją, która bada zgodność z prawdą oświadczeń lustracyjnych kandydatów na funkcje publiczne.

15-letni dorobek Instytutu to, jak opowiadał w piątek prezes Kamiński, przeszło 90 km zgromadzonych archiwaliów, 1,794 publikacje, 453 wystawy, 817 konferencji oraz 30 edukacyjnych portali internetowych. To także ponad 103 tys. przesłuchanych świadków i 508 osób objętych aktami oskarżenia, w efekcie których sądy skazały 137 osób.

IPN przeanalizował 53,235 oświadczeń lustracyjnych i opracował, cały czas uaktualniane, internetowe katalogi: funkcjonariuszy komunistycznych organów bezpieczeństwa, osób inwigilowanych, osób na kierowniczych stanowiskach w czasach PRL i ludzi sprawujących dziś najważniejsze funkcje publiczne.

Łukasz Kamiński: Misja, którą nam parlament powierzył, jest misją bardzo zaszczytną. Jest związana z ochroną, ale także z odbudową naszej wspólnej pamięci, pamięci narodowej, która jest jednym z najważniejszych źródeł polskiej tożsamości. Najważniejsze zawsze pozostanie odkrywanie prawdy o przeszłości, odbudowa poczucia sprawiedliwości, przywracanie godności ofiarom systemów totalitarnych.

Pion archiwalny IPN – Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów (BUiAD) gromadzi i opracowuje akta komunistycznych organów bezpieczeństwa (PRL i ZSRS z lat 1939–1956) i dokumenty niemieckich władz okupacyjnych z czasów II wojny. Udostępnia je ofiarom represji oraz naukowcom i dziennikarzom. Archiwum IPN zgromadziło 90,412,11 metrów bieżących dokumentów. Przez 15 lat działalności archiwalnej BUiAD zrealizowało 956,303 wnioski o udostępnienie dokumentów.

Pion śledczy IPN zajmuje się ściganiem zbrodni nazistowskich i komunistycznych z lat 1939–1990, zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości. Prokuratorzy IPN są zobowiązani prowadzić śledztwa nawet wtedy, gdy sprawcy zbrodni nie żyją. Ich celem jest wówczas wyjaśnienie okoliczności popełnionych zbrodni oraz ustalenie ofiar. To ważne dla ich rodzin. Z dorobku pionu śledczego korzystają także badacze historii najnowszej.

Od 2011 r. IPN prowadzi ogólnopolski projekt badawczy "Poszukiwania nieznanych miejsc pochówku ofiar terroru komunistycznego 1944–1956".

Zadania lustracyjne powierzono Instytutowi, na mocy ustawy sejmowej, w 2007 r. Biuro Lustracyjne bada zgodność z prawdą oświadczeń lustracyjnych kandydatów na funkcje publiczne. Dla przejrzystości życia publicznego każdy z nich musi wypełnić oświadczenie lustracyjne, to jest przekazać oficjalną informację, czy współpracował z komunistycznymi organami bezpieczeństwa lub był ich funkcjonariuszem.

W ciągu ośmiu lat do Biura Lustracyjnego wpłynęło 368 tys. oświadczeń lustracyjnych. Wobec 53,235 rozpoczęto czynności sprawdzające, mające na celu analizę ich prawdziwości. 50,324 oświadczenia nie wzbudziły żadnych wątpliwości. Do sądu skierowano 821 wniosków o wszczęcie postępowania lustracyjnego, z czego 111 spraw jest na wokandzie, a 710 już zakończono. W 468 przypadkach sąd podzielił zdanie prokuratora Biura Lustracyjnego, orzekając, że miało miejsce kłamstwo lustracyjne.

Biuro Edukacji Publicznej (BEP) Instytutu Pamięci Narodowej prowadzi badania naukowe oraz działalność edukacyjną i wydawniczą. Organizuje konferencje naukowe i zbiera relacje świadków historii. Wydaje książki i czasopisma naukowe i popularne. Organizuje dla różnych odbiorców szkolenia, wykłady, pokazy filmów, wystawy i konkursy, przygotowuje materiały edukacyjne, w tym multimedialne i internetowe, dla uczniów i nauczycieli.

Prowadząc swoją działalność, IPN współpracuje z wieloma partnerami zagranicznymi. Efektem są np. wspólne konferencje naukowe, publikacje i wymiana archiwalna, prezentacja wystaw Instytutu za granicą oraz projekty edukacyjne, w tym skierowane do Polaków za granicą. W ciągu 15 lat IPN zawarł kilkadziesiąt umów o współpracy z partnerami zagranicznymi, m.in. porozumienia z Amerykańskim Muzeum Holocaustu i izraelskim Instytutem Pamięci Męczenników i Bohaterów Holocaustu Yad Vashem.

Obchody 15-lecia IPN zainaugurował już w kwietniu szczeciński oddział Instytutu. W dniach 23–25 kwietnia wszyscy chętni mogli wziąć udział w interesujących konferencjach, dyskusjach, pikniku historycznym i zwiedzić archiwum. Od 5 do 11 maja obchody trwały w Lublinie, a następnie w dniach 21–23 maja w Płocku.(PAP)

jp/ agz/