Źródło: Ośrodek KARTA
„Przemytnicy życia” - historia szmuglerów, którzy w okupowanej Warszawie ratowali Żydów, to tytuł wspomnień Bernarda Konrada Świerczyńskiego; ich wydanie - dzięki akcji crowdfundingowej - zapowiada Ośrodek KARTA. Wsparcia wydawnictwu można udzielać do 20 sierpnia.
"Przemytnicy życia" to wspomnienia Świerczyńskiego jako kilkunastoletniego chłopaka z Woli, które są napisane - jak podkreśla Ośrodek KARTA - żywym i barwnym językiem. W okresie okupacji niemieckiej w Warszawie brał on udział w ocaleniu życia co najmniej kilkunastu Żydów, a w 1972 roku, na podstawie ich zeznań, izraelski Instytut Yad Vashem uhonorował go tytułem i medalem Sprawiedliwego wśród Narodów Świata.
"To zupełnie wyjątkowa książka, jej autor Bernard Konrad Świerczyński wychował się przy wolskim Kercelaku - największym w Warszawie bazarze. Szemrane towarzystwo, handlarze, tragarze, ludzie bez zajęcia, klienci - wszystko w jednym kotle; on się tam wychowywał, ale był chłopakiem chodzącym do szkoły, lubiącym literaturę, trochę innym, a jednocześnie swojakiem" - opowiadała redaktor wspomnień Aleksandra Janiszewska.
"Kiedy nastała wojna to ci ludzie, którzy do tej pory handlowali musieli zmienić swój sposób działania. W tej chwili już nie bazar sam, ale granica powstałego getta stała się najważniejszym punktem ich działalności" - dodała, przypominając też, że w obliczu wojny to właśnie w środowisku handlarzy warszawskiego Kercelaka powstała grupa szmuglerów na granicy getta. "Po drugiej stronie, czyli stronie żydowskiej znalazło się wielu przyjaciół Kondka. Znalazła się tam również jego ukochana dziewczyna. Nie było wyjścia, trzeba było na tę sytuację reagować" - powiedziała Janiszewska.
W trakcie okupacji w Warszawie - jak podkreślili redaktorzy książki - Polacy patrzyli na wznoszący się mur getta, a Żydzi musieli radzić sobie po jego drugiej stronie. "Specyfika środowiska, przejawiająca się pewną brawurą, ale też jasnymi zasadami przyjaźni i współdziałania, w czasie wojny nie zniknęła" - dodali i zaznaczyli też, że Świerczyński w swoich wspomnieniach precyzyjnie opisuje miejsca i sposoby szmuglowania.
"Nie wybiela historii, przywołuje prawdziwe zdarzenia i zachowania - i te szlachetne i te podłe. Nie ukrywa, że szmuglerzy nie ryzykowali swojego życia tylko z chęci pomocy, ale na tym procederze zarabiali. W wielu przypadkach potrzeba było jednak zdecydowanie większej determinacji niż tylko ta, która dyktowana jest chęcią zarobku. Ukazuje nie tylko szlachetne postawy, ale także wspomina wydarzenia z udziałem szmalcowników" - podali.
O swoich wspomnieniach napisał także ich autor. "Czytałem wiele publikacji, nierzadko wspomnieniowych, przedstawiających Polaków jako zoologicznych antysemitów, którzy swoją +rasistowską ideologię wyssali z mlekiem matki+. Niestety większość publikowanych faktów była prawdziwa. Ale taki obraz stanowi zaledwie jedną stronę okupacyjnej rzeczywistości. Obok ludzkich szumowin były też tysiące tych, którzy z narażeniem własnego życia pomagali, potrafili zachować ludzką godność i którzy za swą patriotyczną postawę ukarani zostali najwyższym, hitlerowskim wymiarem kary" - podkreślił Świerczyński.
Ośrodek KARTA zwraca uwagę, że książka "Przemytnicy życia" ma już opracowaną formę, jednak chce, by dotarła ona do możliwie najszerszego grona czytelników. Celem akcji ośrodka jest zebranie 5 tys. zł na druk. Do chwili nadania depeszy PAP udało się zebrać ponad 1800 zł; wpłat dokonało 29 osób.
Wspomnienia Świerczyńskiego, które ukażą się we wrześniu br., ilustrowane są fotografiami z epoki, a także mapkami pokazującymi opisane w tekście miejsca szmuglowania. Więcej informacji o akcji można znaleźć na stronie internetowej Ośrodka KARTA - www.karta.org.pl oraz na portalu www.polakpotrafi.pl.
Ośrodek KARTA mieści największe archiwum społeczne w Polsce. Od ponad 30 lat gromadzi zbiory dotyczące XX wieku, które nie tylko dotyczą konkretnych wydarzeń, ale też opowiadają o ludzkich postawach wobec okoliczności historycznych i losach pojedynczych osób. W sumie to 1500 metrów bieżących dokumentów, dzienników, wspomnień, 5,5 tys. nagrań, 300 tys. fotografii, które pomagają dojrzeć wiele wątków historii XX wieku nieobecnych w innych archiwach.
Dokumenty, wspomnienia, dzienniki, wydawnictwa drugiego obiegu, które wchodzą w zasoby Archiwum KARTY, znajdują się na stronie www.dlibra.karta.org.pl, fotografie na www.foto.karta.org.pl, a relacje historii mówionej na www.audiohistoria.pl.
Norbert Nowotnik (PAP)
nno/ agz/
