Hans Frank (L) i Odilo Globocnik. Fot. NAC
Informacje, zdjęcia, wspomnienia świadków dotyczące Akcji Reinhardt, czyli zaplanowanej operacji zagłady Żydów, w wyniku której od marca 1942 r. do listopada 1943 r. Niemcy wymordowali dwa miliony osób – zgromadzono na portalu przygotowanym przez Ośrodek Brama Grodzka Teatr NN w Lublinie.
„Ten portal to opowieść o zamordowaniu prawie dwóch milionów ludzi, z czego w ciągu tylko trzech miesięcy zginęło 1,3 mln osób. Te dane pokazują czym była ta akcja. To jest coś niewyobrażalnego. W historii świata nie było (drugiej) takiej zbrodni, dokonanej w tak krótkim czasie i na tak wielką skalę” – powiedział Tomasz Pietrasiewicz dyrektor Ośrodka Brama Grodzka Teatr NN.
Na portalu zamieszczono opisy przeprowadzania akcji w poszczególnych dystryktach, relacje z wysiedleń i likwidacji gett, grabieży mienia wywożonych i mordowanych Żydów. Są też opisy funkcjonowania obozów zagłady, opracowanych przez Niemców metod masowej eksterminacji Żydów w komorach gazowych, a także sylwetki sprawców – dowódców kierujących akcją, komendantów obozów. Na portalu zamieszczono liczne zdjęcia, mapy, infografiki, relacje świadków, a także zaprezentowano sposoby i formy upamiętnienia ofiar zagłady.
Zdaniem Pietrasiewicza mówienie i przypominanie o zagładzie Żydów jest szczególnie ważne w Lublinie, gdzie funkcjonował sztab Akcji Reinhardt, gdzie ta akcja się rozpoczęła od likwidacji lubelskiego getta i gdzie została zakończona masową egzekucją 18 tys. Żydów w obozie na Majdanku.
„Jesteśmy, chcąc czy nie chcąc, dziedzicami pewnej historii, bardzo dramatycznej, która wydarzyła się w Lublinie. Intensywność tego ludobójstwa na tak niespotykaną skalę jest dramatycznym wyzwaniem wobec naszej pamięci” – powiedział.
Pietrasiewicz podkreślił, że w tym kontekście Lublin jest „symbolem Zagłady”, ale mówienie o tym wymaga dojrzałości i odpowiedzialności. „To jest temat, od którego Lublin nie ucieknie. Jest pytanie, jak sobie da z tym radę. Ja mówię: stwórzmy miasto dobrej pamięci, nie traktujmy tego jako kolejny jakiś garb, który nas przytłacza, z którym trudno żyć, tylko pokazujmy, jak można tę minę rozbroić. Jestem głęboko przekonany, że prędzej czy później tu, w tym mieście, powstanie muzeum zagłady polskich Żydów” – powiedział Pietrasiewicz.
Akcja Reinhardt to była zrealizowana w sposób zaplanowany przez hitlerowców operacja, mająca na celu wymordowanie całej ludności żydowskiej pozostającej na terenie Generalnego Gubernatorstwa i deportowanej w ten rejon.
Rozpoczęła ją w nocy z 16 na 17 marca 1942 r. likwidacja getta w Lublinie, skąd wywieziono Żydów do obozu zagłady w Bełżcu. Pierwszy transport liczył ok. 1,5 tys. osób. Do połowy kwietnia 1942 r. Niemcy wywieźli z Lublina do Bełżca ok. 28 tys. Żydów.
Obóz w Bełżcu był jednym z trzech – obok Treblinki i Sobiboru – obozów zagłady, które powstały w celu natychmiastowego (bezpośrednio po przywiezieniu do obozu) uśmiercania ludzi w stacjonarnych komorach gazowych, gdzie zatruwani byli tlenkiem węgla. Według szacunkowych danych, od połowy marca 1942 r. do października 1943 roku, hitlerowcy zdołali w nich wymordować ponad 1,5 miliona Żydów z Polski i różnych krajów Europy, przeznaczonych do eksterminacji w ramach Akcji Reinhardt.
Kolejne setki tysięcy zginęły z gettach, podczas masowych egzekucji, deportacji a także w obozach pracy, czy w obozach koncentracyjnych na Majdanku i w Auschwitz.
Operację Reinhardt zakończyła akcja pod nazwą „Erntefest” (tzn. „Dożynki”). Była to masowa egzekucja Żydów przeprowadzona 3 i 4 listopada 1943 r. - w obozie na Majdanku hitlerowcy zastrzelili wtedy jednego dnia ponad 18 tys. Żydów, a kolejne 24 tys. zamordowano w innych obozach.
Organizatorem i nadzorcą akcji Reinhardt był dowódca SS i policji w dystrykcie lubelskim Odilo Globocnik. W raporcie finansowym z przebiegu akcji, przygotowanym na początku stycznia 1944 r., Globocnik wskazał, że całkowity zysk operacji wyniósł ponad 178,7 mln marek.
Portal o Akcji Reinhardt, powstał w ramach większego projektu realizowanego przez Ośrodek Brama Grodzka - Teatr NN, który obejmował też m.in. gromadzenie i dokumentowanie wspomnień świadków historii, tworzenie Księgi Zagłady, w której przez 20 miesięcy - tyle, ile trwała akcja - na kolejnych stronach zapisywano informacje dotyczące różnych wydarzeń m.in. transportów Żydów czy likwidacji gett w różnych miejscowościach.
Projekt „Akcja Reinhardt - w kręgu Zagłady” realizowany był dzięki wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. (PAP)
autorka: Renata Chrzanowska
ren/ agz/
