"Po Zagładzie. Centralny Komitet Żydów Polskich"
To właśnie tu w Polsce rozpoczęto badania nad losami społeczności żydowskiej po Holocauście – mówił prof. Paweł Śpiewak, dyrektor Żydowskiego Instytutu Naukowego. W ŻIH rozpoczęła się we wtorek dwudniowa sesja „Po Zagładzie. Centralny Komitet Żydów w Polsce – w rocznicę powstania (1944-1950)”.
Jak wynika z przedstawionych materiałów pierwsze instytucjonalne organizacje niosące pomoc Żydom powstały na ziemiach polskich jeszcze w 1944 roku. Wtedy PKWN powołał Tymczasowy Komitet Żydów w Polsce, który w następnym roku został przeniesiony do Warszawy r. i przekształcony w Centralny Komitet Żydów w Polsce (CKŻP). W założeniu miał stanowić polityczną reprezentację Żydów polskich, którzy przeżyli Zagładę i pomagać ocalałym z Zagłady.
Statut CKŻP do podstawowych zadań Komitetu zaliczał: opiekę społeczną i zdrowotną nad ludnością żydowską oraz odbudowę życia gospodarczego ludności żydowskiej, poprzez zakładanie szkół zawodowych, czy inicjowanie i popieranie spółdzielni produkcyjnych.
Dokument osobno wymienia obowiązki Komitetu w sferze opieki nad dzieckiem, „ze szczególnym uwzględnieniem sierot”, opiekę nad repatriantami i jednoczesne udzielanie pomocy Żydom , którzy zdecydowali się na emigrację.
Jak wynika z przedstawionych materiałów pierwsze instytucjonalne organizacje niosące pomoc Żydom powstały na ziemiach polskich jeszcze w 1944 r. Wtedy PKWN powołał Tymczasowy Komitet Żydów w Polsce, który w następnym roku został przeniesiony do Warszawy r. i przekształcony w Centralny Komitet Żydów w Polsce (CKŻP). W założeniu miał stanowić polityczną reprezentację Żydów polskich, którzy przeżyli Zagładę i pomagać ocalałym z Zagłady.
Ważnym celem działania Komitetu było popieranie kultury żydowskiej przez prowadzenie zakładów, instytucji wychowawczych, oświatowych, naukowych i kulturalnych, wydawanie prasy żydowskiej, wydawnictw, prowadzenie teatru żydowskiego itp., a także zaspokajanie religijnych potrzeb ludności żydowskiej w Polsce.
Dla realizacji statutowych celów w lutym 1945 r. utworzono Wydziały: Opieki Społecznej, Opieki nad Dzieckiem, Produktywizacji, Kultury i Propagandy, Informacji, Pomocy Prawnej oraz Interwencji. Każdy z nich miał swoje konkretne zadania, jednak ich działalność często się przenikała.
Największym i najlepiej finansowanym był Wydział Opieki Społecznej (ponad 50 proc. budżetu CKŻP). Do jego zadań należało zakładanie domów dziecka, domów starców i inwalidów. Odpowiadał też za kuchnie, które wydawały obiady tym, którzy nie mogli sobie na nie pozwolić – najbiedniejszym i bezrobotnym. Komitet dbał także o repatriantów i Żydów powracających z obozów, starał się zaopatrzyć ich w leki, odzież i żywność, znaleźć lokum, a w dalszej perspektywie także pracę. Półsierotom oraz polskim opiekunom żydowskich dzieci wypłacano zapomogę.
Wydział Opieki nad Dzieckiem zajmował się rejestracją i poszukiwaniem zaginionych dzieci żydowskich. W 1945 r. miał pod swoją opieką ok. 5000 dzieci, w tym ok. 1600 w dziewięciu domach dziecka. W 1946 r., wraz z powrotem repatriantów z ZSRR, liczba podopiecznych wzrosła.
Wedle założeń, cele te miały być realizowane z dotacji państwowych, samorządowych, a także ze środków krajowych i zagranicznych instytucji społecznych oraz ze składek członkowskich. Jednak od roku 1946 znaczna część funduszy, jaką dysponował CKŻP, pochodziła ze źródeł zagranicznych, głównie z Joint Distribution Commitee (JDC).
Jak podaje ŻIH w latach 1948–1949 coraz więcej istotnych funkcji CKŻP przejęli przedstawiciele frakcji komunistycznej PPR (później PZPR). W 1949 r. zaczyna się powolne upaństwowienie CKŻP. Część zakładów, podległych tej instytucji, zostaje zlikwidowanych, część zostaje wchłonięta przez instytucje państwowe (np. szkoły). W paździeniku 1950 r. CKŻP zostaje połączony z Żydowskim Towarzystwem Kultury i Sztuki, tworząc Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów. Tym samym kończy się jego rola w budowaniu społeczności żydowskiej w Polsce.
Historycy oceniają, że w czasie wojny w krajach Europy ok. 8,6 mln Żydów pozostawało pod bezpośrednimi lub pośrednimi wpływami nazistów, którzy zabili 67 proc. spośród nich. W Polsce, gdzie ludność żydowska była najliczniejsza - ok. 3 mln - zabito 90 proc. Żydów.
Jednak wbrew zamiarom nazistów i w rezultacie nagłej klęski wojsk niemieckich, obozy koncentracyjne i marsze śmierci przeżyło pomiędzy 250 tysięcy a 300 tysięcy Żydów. Oprócz tych 300 tysięcy Żydów ocalałych z obozów koncentracyjnych ponad półtora miliona Żydów europejskich przeżyło wysiłki Hitlera dążącego do ich zniszczenia.
Pierwszego dnia konferencji otwarto wystawę „Po Zagładzie. Centralny Komitet Żydów w Polsce 1944 -1950”. "Wystawa poświęcona jest dwóm nadziejom – powiedziała p. Helena Datner – kuratorka wystawy. Pierwszą z nich jest ta związaną z wyjazdem i ułożeniem sobie życia poza Polską, drugą jest nadzieja pozostania i odnalezienia się w nowych realiach. Niestety pierwsza nadzieja zwyciężyła".
Po raz pierwszy pokazane zostały plakaty i afisze kulturalne i politycznie ze zbiorów ŻIH. Wystawa będzie prezentowana do końca października.
Patronat medialny nad sesją sprawuje portal historyczny dzieje.pl
ls/
